Bertel Thorvaldsen

Bertel Thorvaldsen
Ilustracja
Karl Begas, Bertel Thorvaldsen, ok. 1820
Data i miejsce urodzenia

19 listopada 1770
Kopenhaga

Data i miejsce śmierci

24 marca 1844
Kopenhaga

Narodowość

duńska

Dziedzina sztuki

rzeźba

Epoka

klasycyzm

Muzeum artysty

Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania) Komandor 1. Stopnia Orderu Danebroga (Dania) Kawaler 1. Stopnia Orderu Danebroga (Dania) Odznaka Honorowa Orderu Danebroga (Dania) Order Obojga Sycylii (Neapol) Order Świętego Włodzimierza IV klasy (Imperium Rosyjskie) II Klasa Orderu Orła Czerwonego (Prusy) Ordine del Moro.png Komandor Orderu Korony Wirtemberskiej Order Zasługi Cywilnej (Saksonia) Order Zasługi Korony Bawarskiej Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Fryderyka (Wirtembergia) Order Zasługi św. Michała (Bawaria) Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę
Bertel Thorvaldsen, rys. C.W. Eckersberg, Akademia Sztuk Pięknych w Kopenhadze
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Rzeźba Chrystusa
Posąg Chrystusa w kaplicy Potockich na Wawelu
Kopia rzeźby przed kościołem Zbawiciela w Bydgoszczy
Kopia rzeźby w Kościele św. Rodziny w Szczecinie (autor kopii nieznany, ok. 1910 r.)
Kopia rzeźby na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie wykonana współcześnie przez Monikę Szpener
Płaskorzeźba nagrobna dzieci księżnej Ponińskiej

Bertel Thorvaldsen (ur. 19 listopada 1770 w Kopenhadze, zm. 24 marca 1844 tamże) – duński rzeźbiarz islandzkiego pochodzenia, jeden z czołowych przedstawicieli klasycyzmu, twórca m.in. pomnika Mikołaja Kopernika i pomnika księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie.

Rodzina i młodość

Urodził się w Kopenhadze w 1770 roku (niektóre dane podają 1768). Jego ojcem był Islandczyk Gottskálk Þorvaldsson, który za chlebem przywędrował do stolicy Danii, gdzie rzeźbił galiony na dzioby ówczesnych drewnianych statków. Jego matka natomiast była Dunką, pochodzącą z Jutlandii, gdzie posiadała gospodarstwo.

Tradycyjnie według islandzkich obyczajów powinien się on nazywać Gottskaldsson, jednak w Kopenhadze nie było tego zwyczaju i nazwano go po duńsku. Dzieciństwo i młodość Thorvaldsen spędził właśnie w Danii, chociaż często uważa się go za rzeźbiarza islandzkiego.

Nauka i wykształcenie

Kiedy Bertel skończył jedenaście lat, matka która zauważyła u niego talent do rysowania, zapisała go w tajemnicy przed mężem do Akademii Sztuk Pięknych w Kopenhadze. Tam młody artysta wykazał się wielkim talentem. Jego prace zdobywały liczne nagrody, a on sam medale np. Odpoczywającego Amora lub Priama z Achillesem. Jedyną osobą, której sukcesy Bertela nie cieszyły był jego ojciec, który chciał, aby syn w przyszłości objął po nim schedę w warsztacie. Bertel wykorzystał pracę u ojca, jako swoistego rodzaju praktyki. W 1797 roku zdobył złoty medal za relief pod tytułem Piotr uzdrawiający paralityka, dzięki czemu został zauważony na uczelni. Wówczas Christian Ditlev Frederick, hrabia Reventlow załatwił młodemu rzeźbiarzowi trzyletnie stypendium w Rzymie. Było ono jednak niewystarczające i Bertel musiał się mocno postarać, aby sam wyjazd do Włoch mógł się odbyć. Dotarł on do Ostii po ośmiu miesiącach tułaczki i przymusowej kwarantannie na Malcie.

Pobyt we Włoszech

Trudne początki w Rzymie

Thorvaldsen bardzo powoli przyzwyczajał się do włoskiego środowiska, a sztukę antyku, którą tak bardzo był zafascynowany poznał lepiej dzięki twórczości niemieckiego artysty działającego w Rzymie – Asmusa Jakoba Carstensa. Bertel poznał też innych artystów, przybyłych ze Skandynawii. Utrzymywał kontakty z architektem Zoeegą, pisarką Brun oraz malarzem z Niemiec Kochem. Fundusze, jakie Bertel przeznaczył na podróż i życie we Włoszech, szybko się kurczyły i młody artysta rozpoczął starania w poszukiwaniu pracy. Wśród wykonywanych prac były też takie, do których nie będzie chciał się w przyszłości przyznać, jak domalowywanie sztafażu do pejzaży Anglika Johna Wiliama Wallisa. Zajmował się też kopiowaniem antycznych posągów i rzymskich głów portretowych, które później sprzedawał. Wśród prac, którymi może się pochwalić, ma między innymi stworzonego w 1799 roku Bachusa, Ariadnę oraz Jazona, którego wykonał pod wpływem twórczości poznanego na początku pobytu w Rzymie Carstensa w 1801 roku. W późniejszych latach wykonał on wiele rzeźb figuralnych o temacie mitologicznym jak Amor, Psyche, Apollo, a także zajął się reliefem typu płaskiego. W latach 1803-1805 powstało Uwodzenie Bryzeidyrelief, do którego zainspirowała go Iliada, a w 1806 Chrzest Chrystusa. Należy jednak w tym momencie zwrócić uwagę na pewną charakterystyczną tendencję. Ponieważ w ówczesnych latach, istniała moda na takiego typu dekoracyjne statuty i okazałe pomniki grobowe, rozpowszechniona wśród arystokracji i ludzi wyższych sfer, to zamówienia napływały wręcz lawinowo do znanych rzeźbiarzy. Sami nie byliby oni w stanie stworzyć aż tylu dzieł. Naturalne było, że artyście-rzeźbiarzowi towarzyszyli współpomocnicy. Rzeźbiarz ograniczał się jedynie do sporządzenia glinianych bądź gipsowych modeli. Potencjalny klient wybierał sobie jeden, a potem na jego podstawie rzeźbiarze o mniejszej renomie wykonywali zamówienie. Jedno z dzieł Thorvaldensa, Adonis na zlecenie arcyksięcia Bawarii, zostało odkute przez samego mistrza. Swoich pomocników Thorvaldsen zatrudniał wówczas, kiedy pozwalały mu na to środki pieniężne, a co za tym idzie sława. Pierwszego przyjął w 1808 roku, kiedy stał się jednym z najsłynniejszych rzeźbiarzy Rzymu i Europy, będąc przy tym członkiem Akademii Świętego Łukasza.

Okres zamożności

Na początku wieku XIX, Thorvaldsena można określić, sam zresztą też się tak określa, jako zwolennika sztuki greckiej, który kieruje się miękkim stylem Praksytelesa. Dowodem na to może być posąg Adonisa – mitycznego kochanka Afrodyty, a także wykonane w późniejszym czasie posągi Triumfującego Amora, Hebe, Siedzącego pastuszka. W latach 1809-1811 Thorvaldsen stworzył Marsa z Amorem dźwigającym miecz, na zapowiedzianą (nie doszła do skutku) wizytę cesarza Napoleona w Rzymie. Cały czas trzyma się zasad ducha sztuki greckiej, więc wszystkie prace skłaniają się ku swobodzie i hellenizmowi. Kiedy w 1811 roku pracował przy konserwacji rzeźb w świątyni Achajów na Eginie, zetknął się z reliktami prapoczątkowej sztuki greckiej. To wydarzenie zainspirowało go do stworzenia posągu Nadziei jako hołd złożony jutrzence sztuki greckiej.

Pobyt w Europie

Prace w Kopenhadze

W roku 1819 Thorvaldsen wyruszył do Kopenhagi, gdzie został zaproszony w celu wykonania rzeźb dla tamtejszego kościoła Panny Marii. W ciągu roku wykonał całe powierzone mu zadanie i dodatkowo kilka biustów portretowych rodziny królewskiej.

Prace w Polsce

W 1820 roku, w czasie powrotu do Włoch, przejeżdżał przez Berlin, Drezno i Warszawę, gdzie podpisał kontrakt na wykonanie pomnika polskiego bohatera narodowego, księcia Józefa Poniatowskiego[1]. Dodatkowo wykonał kilka innych zleceń, między innymi popiersie cara Aleksandra I oraz na zlecenie prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk Stanisława Staszica monument Mikołaja Kopernika.

W 1829 model monumentu Poniatowskiego został wystawiony na widok publiczny[1]. Praca spotkała się z krytyką, gdyż artysta idący przedstawił polskiego bohatera jako półnagiego rzymskiego wodza, podczas gdy spodziewano się ujrzeć odzianego w zbroję walecznego żołnierza. Dodatkowo Thorvaldsen wykonał jeszcze szkic projektu pomnika Stanisława Małachowskiego dla kościoła Św. Krzyża w Warszawie oraz kilkanaście pozycji, wśród których wymienić warto popiersie pianistki Marii Szymanowskiej, wykonane przez polskiego ucznia Thorvaldsena Jakuba Tatarkiewicza. W Warszawie znajdowała się kamienica przy ul. Marszałkowskiej 101 tzw. willa Marconiego, której elewacje zdobiły medaliony z płaskorzeźbą Noc[2]. W Łańcucie znajduje się popiersie Artura Potockiego, w Poznaniu rzeźba Ganymeda z orłem, a w Krakowie na Wawelu w Kaplicy Potockich nagrobek Artura Potockiego. Przedstawia on posąg Chrystusa błogosławiącego. Jest to replika słynnego posągu z kopenhaskiego kościoła NMP. Identyczna kopia rzeźby Chrystusa znajduje się w Bydgoszczy przed kościołem Chrystusa Zbawiciela. We Lwowie w kaplicy św. Dominika kościoła dominikańskiego znajduje się nagrobek Józefy Borkowskiej dłuta Thorvaldsena. Stworzył płaskorzeźbę nagrobną dzieci księżny Ponińskiej (1842) w kaplicy pałacowej w Czerwonogrodzie (obwód tarnopolski), obecnie w Lwowskiej Galerii Sztuki[3].

Ponowny pobyt w Rzymie

Pod koniec 1820 roku Thorvaldsen powrócił do Rzymu, gdzie wziął się za wykonywanie zleceń dla kościoła Marii Panny w Kopenhadze. Wśród rzeźb, które wykonał osobiście, znajduje się posąg Chrystusa i Świętego Pawła, resztę wykonali pracownicy, między innymi Bienaime, który później kierował grupą pomocników artysty. W 1823 roku na zlecenie kardynała Consalviego, Thorvaldsen rozpoczął pracę nad grobowcem dla papieża Piusa VII, jednak z powodu rzymskich protestantów, prace nad nią trwały aż osiem lat. W ich trakcie otrzymał prestiżowe zamówienie na pomnik konny elektora Maksymiliana I Bawarskiego. Było to dzieło przełomowe, ponieważ dotychczas wszystkie Thorvaldsena nawiązywały do epoki greckiej. Jednak z latami gusta ludzi się zmieniały i nastąpiła zmiana w kierunkach sztuki. Dał o sobie znać romantyzm. Gdyby Thorvaldsen wybrał drogę konserwatyzmu i nie podążał za duchem czasu, mogłoby to oznaczać, że pomimo europejskiej sławy pójdzie w zapomnienie jako żywa legenda. W efekcie w 1831 roku powstał monument o żywych rysach, odziany w strój z czasów wojny trzydziestoletniej. Dzieło to spowodowało, że Thorvaldsena można nazwać człowiekiem na przełomie epok.

Powrót i starość w Danii

Miejsce pochówku rzeźbiarza na dziedzińcu Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze

2 listopada 1838 roku Thorvaldsen powrócił do Danii, gdzie ustalił z rządem przyszłość swoich prac i dzieł. Miejscowa potentatka, baronowa Christina Stampe zapewniła mu lokum i możliwość pracy w swojej posiadłości Nysö. Tam też Thorvalsen spędził ostatnie dni swojego życia. Projektował tam w technice reliefu płaskiego oraz tworzył posągi, a wśród nich najsłynniejszy – króla Christiana IV dla katedry w Roskilde w 1840 roku, Herkulesa dla rezydencji królewskiej pałacu w Christiansborgu w 1843 oraz autostatuę, który wyrzeźbił w stylu prapoczątków sztuki greckiej, podobnie jak 30 lat temu Nadzieję. Stworzył ok. 80 pomników, 130 popiersi i 240 rzeźb. Zmarł w 1844 roku. 4 lata po jego śmierci otwarto pierwsze muzeum w Danii – Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze.

Odznaczenia

Chronologicznie[4]

Wybrane dzieła

Thorvaldsen pozostawił po sobie około 90 rzeźb, blisko 300 płaskorzeźb i przeszło 150 popiersi[5]. Niektóre z jego prac to:

Przypisy

  1. a b Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 77. ISBN 83-7005-211-8.
  2. Jerzy S Majewski, Warszawa nieodbudowana., Warszawa: Veda, 2003, s. 163, ISBN 83-85584-82-X (pol.).
  3. Thorvaldsensmuseum, thorvaldsensmuseum.dk [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  4. Thorvaldsens udnævnelser (duń.). thorvaldsensmuseum.dk. [dostęp 2015-08-04].
  5. Stig Miss: Bertel Thorvaldsen (duń.). W: Kunstindeks Danmark [on-line]. [dostęp 2018-06-03].
  6. Rzeźba „Merkury przed zabójstwem Argusa” Bertela Thorvaldsena. Wirtualne Muzea Małopolski. [dostęp 2018-06-03].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

RUS Order św. Włodzimierza (baretka).svg
Baretka Orderu św. Włodzimierza.
Potocki Chapel - Christus.jpg
Autor: Tsadee, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kraków, Kaplica Potockich na Wawelu - posąg Chrystusa autorstwa Bertela Thorvaldsena
Order of Merit of the Bavarian Crown - ribbon bar.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar of the Order of Merit of the Bavarian Crown
Ordine imperiale della corona di ferro, austria.png
nastrino Ordine imperiale della corona di ferro
Szczecin Cmentarz Centralny nagrobek rodziny Dewitz.jpg
Nagrobek rodziny Dewitz na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie
Order of the Dannebrog R1.svg
Autor: Skjoldbro, Licencja: CC BY-SA 4.0
Order of Danebrog Knight 1st Degree
D-PRU Pour le Merite fuer Wissenschaften und Kuenste BAR.svg
Baretka pruskiego i niemieckiego Orderu Pour le Mérite za zasługi w dziedzinie nauki i sztuki.
Albert Thorvaldsen signature.png
authentique signature of Albert Thorvaldsen (*1770 †1844)
Lwowska Galeria Sztuki - Bartel Thorwaldsen - The Gravestone of Poniński's Children.jpg
Autor: Bertel Thorvaldsen , Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bertel Thorwaldsen - Płyta nagrobna dzieci Ponińskiego. Płaskorzeźba znajduje się we Lwowskiej Galerii Sztuki
Bdg Pomnik Chrystusa Zbawiciela.jpg
Pomnik Chrystusa Zbawiciela przed kościołem ewangelicko-augsburskim w Bydgoszczy
BAV Order of Saint Michael ribbon.svg
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 4.0
Order of Saint Michael ribbon bar. Kingdom of Bavaria.
Ordine del Moro.png
Autor: Delehaye, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastrino dell'Ordine del Moro (o del Moretto) dello Stato Pontificio, creato il 23 settembre 1806
6 Warszawa 153.jpg
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Warszawa (Polska)
Warszawa Poniatowski.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ord.Aquilarossa-COM.png
Autor: Louis14, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastro da commendatore del'Ordine dell'Aquila Rossa del Regno di Prussia (Germania)
Thorvaldsens grav.jpg
Bertel Thorvaldsen's grave, in the courtyard of the Thorvaldsens Museum, Copenhagen
Szczecin Kosciol sw. Rodziny 7.jpg
Rzeźba Chrystusa w kruchcie kościoła św. Rodziny w Szczecinie (pierwotnie rzeźba była częścią nagrobka Dewitzów na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie).
Friedrich Order.png
Autor: EricSerge, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon bar of the Friedrich Order of Württemberg
Order of the Dannebrog K1.svg
Autor: Skjoldbro, Licencja: CC BY-SA 4.0
Order of Danebrog Commander 1st Degree
SAX Order of Merit ribbon.svg
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 4.0
Order of Merit (before 1849 - Civil Merit Order) ribbon bar. Kingdom of Saxony.