Trująca

Trująca

Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Lokalizacja	Góry Złote Obniżenie Otmuchowskie
Potok
Długość	11 km
Spadek	2,91%
Powierzchnia zlewni	29,71 km²
Źródło
Miejsce	wąwóz Złoty Jar w Górach Złotych
Wysokość	661 m n.p.m.
Współrzędne	50°24′41″N 16°51′27″E/50,411389 16,857500
Ujście
Recypient	Nysa Kłodzka/Zalew Paczkowski
Miejsce	Jezioro Paczkowskie
Wysokość	222 m n.p.m.
Współrzędne	50°28′52″N 16°56′51″E/50,481111 16,947500
Szlak
ok. 661 m n.p.m. rzeka bez nazwy Pusta rzeka bez nazwy 0 → Zalew Paczkowski trójstyk gmin Złoty Stok, Kamieniec Ząbkowicki i Paczków ok. 222 m n.p.m.
Położenie na mapie gminy Złoty Stok źródło ujście
Położenie na mapie Polski źródło ujście
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego źródło ujście
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego źródło ujście

Trująca (Złoty Potok) – potok w województwie dolnośląskim, prawy dopływ Nysy Kłodzkiej mający ujście w Zalewie Paczkowskim.

W systemie gospodarki wodnej stanowi jednolitą część wód powierzchniowych Trująca o krajowym kodzie RW60004123529 i typie 4 (potok wyżynny krzemianowy z substratem gruboziarnistym – zachodni)^[1]. Na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski ma identyfikator 12352.

Nazwa

Nazwę „Trująca” dla cieku o dotychczasowej nazwie niemieckiej „Gift Bach” wprowadzono w 1951^[2]. Nazwę tę podtrzymuje również wykaz hydronimów Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych^[3]. W literaturze spotykana jest też forma „Trujący Potok”^[4]. Na Mapie Podziału Hydrograficznego Polski oprócz podstawowej nazwy wymieniona jest oboczna „Złoty Potok”^[5]. Tak jest on określany również w lokalnych dokumentach^[6]. Czasem przedstawiany jest obraz, że ciek powyżej kopalni złota i arsenu w Złotym Stoku nazywa się „Złotym Potokiem”, a poniżej rzeką „Trującą”^[7].

Nazwa „Złoty Potok” jest używana również dla lewostronnego dopływu Trującej o długości 1,5 km płynącego w okolicy Chwalisławia^[8]. Na niektórych mapach to on jest uznany za źródłowy odcinek całego cieku.

Przebieg

Potok ma źródło w Górach Złotych, poniżej Jawornika Wielkiego i Małego, na wysokości ok. 661 m n.p.m., a uchodzi do Zalewu Paczkowskiego na wysokości 222 m n.p.m. mniej więcej na trójstyku gmin Złoty Stok, Kamieniec Ząbkowicki i Paczków. Praktycznie cały przebieg potoku mieści się w granicach tej pierwszej gminy. Leżą nad nim miejscowości Złoty Stok i Błotnica. Oprócz bezimiennych jedynym większym dopływem jest potok Pusta wpadający do Trującej od prawej strony w pobliżu jej ujścia^[9]. W górnym biegu potoku znajduje się dolina Złoty Jar z dawnymi kamieniołomami^[6]. Potok ma długość 11 km, a spadek 29,1‰^[10]. Przepływ w okolicach Złotego Stoku zmierzony w grudniu 1996 wynosił 43 l/s^[11].

Jakość wód

Na jakość wód Trującej ma wpływ działalność górnicza sięgająca co najmniej XIII wieku i zakończona w połowie XX wieku. Podłoże geologiczne zawiera m.in. lelingity i arsenopiryty, ale także pirotyny, piryty, chalkopiryty, magnetyty, galeny, sfaleryty czy fluoryty. Działalność górnicza ma wpływ na warunki hydrogeologiczne zarówno pod względem ilości, jak i jakości wód. Mimo jej zaprzestania, przepływ wód Trującej jest zmodyfikowany przez stworzenie pokopalnianego systemu infiltracji. Potok zasilany jest przez kilka sztolni (Czarna, Emanuel i Gertruda). Również niektóre źródła o nieznanej genezie mogą być dawnymi sztolniami, o czym świadczy ich nietypowa dla naturalnych źródeł tego regionu hydrodynamika^[11]. Do wody dostają się też substancje wypłukiwane z hałd pozostałych po kopalni złota (współcześnie zajmowanej przez Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota w Złotym Stoku) zawierające m.in. arsen. Ze względu na bliskość surowca w Błotnicy w przeszłości wytwarzano arszenik, co również wpływa na skład wód podziemnych i powierzchniowych okolicy^[4]. Osady pokopalniane zalegają głównie na północny wschód od Złotego Stoku, a odzłocone wypałki na terenie dawnej kopalni. Żużel z hut składowany jest także w okolicach Złotego Jaru, przy czym w znacznej mierze arsen jest w tych złożach silnie związany chemicznie, a złoża są porośnięte roślinnością. Część odpadów pokopalnianych i pohutniczych została użyta jako podkład budowlany dróg i placów, a wcześniej także budynków^[6]. W Złotym Stoku po zakończeniu wydobycia złota i arsenu działają inne zakłady zmieniające na przestrzeni lat profil z przetwórstwa arsenu do wytwarzania farb, rozpuszczalników czy unieszkodliwiania odpadów. Ich działalność również przyczynia się do zanieczyszczenia wód. Zarządzają one legalnym składowiskiem odpadów, w przypadku którego stwierdzano nieprawidłowości. Ponadto w okolicy znajdują się nielegalne składowiska (na początku XXI wieku ponad 10), z których odpływ zanieczyszcza wody^[4].

Parametry fizyczno-chemiczne wody potoku poniżej sztolni Gertruda w 1996 przedstawiały się następująco: pH – 7,33 i przewodność elektrolityczna właściwa - 0,122 mS/cm. Rozpuszczone były w niej następujące substancje: HCO₃ – 74,4 mg/l, SO₄ – 80 mg/l, Cl – 6,5 mg/l, NO₃ – 4,4 mg/l, Ca – 30,9 mg/l, Mg – 9,6 mg/l, Na – 8 mg/l, K – 1,9 mg/l, Fe – 0,03 mg/l, As – 10 mg/l, Mn – 0,2 mg/l, Al – niewykrywalny, F – 0,4 mg/l, Ba – niewykrywalny, Ni – 0,003 mg/l, Zn – 0,04 mg/l, Co – 0,01 mg/l, Cr – 0,07 mg/l, Cu – poniżej granicy oznaczalności (<16 μg/l), Pb – niewykrywalny, Hg – 8,4 μg/l. Szczególnie wysokie w stosunku do wartości typowych, co najmniej kilkukrotnie przekraczające normy dla wody pitnej, są wartości arsenu i rtęci^[11].

Oprócz wpływu wód związanych z dawnymi kopalniami i związanym z nimi przemysłem, na jakość wód Trującej mają wpływ ścieki wprowadzane z oczyszczalni działających w Złotym Stoku. W 2004 odprowadzano 260 m³/d ścieków z oczyszczalni komunalnej i 23 m³/d ścieków z oczyszczalni Zakładów Tworzyw i Farb^[12]. Pogorszenie stanu ekologicznego wód poniżej Złotego Stoku stwierdzono w ramach monitoringu jakości wód w 2011. Powyżej tego miasta wskaźnik okrzemkowy i parametry fizyczno-chemiczne wskazywały na pierwszą klasę jakości, a w pobliżu Błotnicy na trzecią^[13].

W 2017 stan ekologiczny Trującej sklasyfikowano jako umiarkowany, o czym zadecydowały Makrofitowy Indeks Rzeczny i wskaźnik okrzemkowy, podczas gdy stan biocenoz zwierząt (makrozoobentosu i ryb) był dobry. Normy stanu dobrego przekroczyły również wskaźniki związane z zasoleniem (przewodność elektrolityczna, zawartość siarczanów, chlorków, jonów wapnia i magnezu). Woda była lekko zasadowa (pH – 8,3). Warunki tlenowe i zawartość różnych związków azotu spełniały normy stanu dobrego lub bardzo dobrego, ale nie spełniała ich zawartość fosforu ogólnego i fosforanów. Liczne monitorowane substancje spełniały normy stanu dobrego (zawartość niektórych była poniżej granicy oznaczalności), ale przekroczone zostały normy dla arsenu i antymonu. Stan chemiczny wód sklasyfikowano jako poniżej dobrego, ze względu na przekroczenie norm dla benzo-α-pirenu i ołowiu (rtęci wówczas nie zbadano). Średnioroczna zawartość arsenu na stanowisku przy moście na drodze Błotnica-Topola wyniosła wówczas 4,9 mg/l^[14]. Przekroczenie norm dobrego stanu ekologicznego dla zawartości arsenu wówczas było ponadtysiąckrotne, podczas gdy w innych monitorowanych wodach w Polsce problem ten nie występuje (z wyjątkiem okolic Huty Miedzi Legnica, gdzie zawartość arsenu jest i tak mniejsza niż w Trującej)^[15]. Również niektóre inne cieki w okolicy nie wykazują zanieczyszczenia arsenem^[4]. W 2020 norma jest przekroczona stukrotnie ^[16].

Duża zawartość arsenu w wodzie potoku w XX wieku powodowała jej toksyczność, w tym onkogenność. W związku z tym ukuto określenie „choroba złotostocka”, a ujęcie wody pitnej przebudowano, wzmacniając jej uzdatnianie^[4]. Z kolei na początku XX w. na bazie wód określanych jako żelazisto-arsenowe wypływających z jednej z opuszczonych sztolni podjęto próbę utworzenia uzdrowiska nad potokiem w Złotym Stoku, gdyż uważano wówczas że woda zawierająca arsen ma właściwości lecznicze^[17].

Przyroda

Niezależnie od monitoringu jakości wód wykonywanego w ramach państwowego monitoringu środowiska, w tym stanu makrozoobentosu, w połowie drugiej dekady XXI wieku wykonano inne badania tej grupy organizmów w Błotnicy, obliczając wskaźnik bioróżnorodności Margalefa i BMWP-PL, uzyskując wynik odpowiadający słabemu stanowi ekologicznemu. Wśród wodnych bezkręgowców nie znaleziono organizmów wrażliwych na zanieczyszczenia^[4]. Przed powstaniem zbiornika Kozielno w potoku stwierdzano pstrąga potokowego, śliza i strzeblę potokową^[10].

Górny odcinek potoku, powyżej Złotego Stoku, przepływa przez Śnieżnicki Park Krajobrazowy. Jego obszar częściowo pokrywa się z dwoma obszarami mającymi znaczenie dla Wspólnoty systemu Natura 2000 – Góry Złote (PLH020096) i Kopalnie w Złotym Stoku (PLH020007). Wyznaczono je głównie dla ochrony organizmów lądowych, w tym zimujących w sztolniach nietoperzy. Z Trującą związane są zdegradowane lasy łęgowe^[18].

Przypisy