Karol Borsuk

Karol Borsuk

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	8 maja 1905 Warszawa
Data i miejsce śmierci	24 stycznia 1982 Warszawa
profesor nauk matematycznych
Specjalność: topologia
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1930 Uniwersytet Warszawski
Habilitacja	1934 Uniwersytet Warszawski
Profesura	1938
Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
Doktor honoris causa Uniwersytet w Zagrzebiu – 1976
Nauczyciel akademicki
Odznaczenia

Tablica pamiątkowa na budynku przy ul.Filtrowej 63 w Warszawie

Grób Karola Borsuka na cmentarzu Powązkowskim

Karol Borsuk (ur. 8 maja 1905 w Warszawie, zm. 24 stycznia 1982 tamże^[1]) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej.

Życiorys

Był synem Mariana (chirurga) i Zofii z Maciejewskich. W latach 1915–1923 był uczniem Gimnazjum im. Stanisława Staszica^[2] w Warszawie, następnie w latach 1923–1927 studiował matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1930 uzyskał stopień doktora filozofii na UW^[3] na podstawie pracy O retraktach i zbiorach związanych, w której wprowadził pojęcie retraktów. W następnych latach wprowadził także pojęcie sympleksu^[3]. Przez trzy następne lata był nauczycielem matematyki w prywatnym gimnazjum Malczewskiego w Warszawie. W latach 1929–1934 pracował w I Katedrze Matematyki UW. W 1934 habilitował się na UW na podstawie rozprawy O zagadnieniu topologicznego scharakteryzowania sfer euklidesowych. W 1938 został profesorem nadzwyczajnym UW.

W czasie okupacji niemieckiej uruchomił i prowadził sklep papierniczy, który był także punktem kontaktowym Armii Krajowej. Ponadto projektował i wydawał gry planszowe, m.in. Hodowla zwierzątek, która cieszyła się dużą popularnością i została ponownie wydana w 1997 pod nazwą Superfarmer^[3]. W latach 1939–1944 prowadził wykłady w tajnym Uniwersytecie Warszawskim i kursie politechnicznym w Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda. Aresztowany w lecie 1943, przebywał na Pawiaku^[4] kilka miesięcy za działalność w ruchu oporu. W czasie powstania warszawskiego został wywieziony wraz z rodziną do obozu w Pruszkowie. Po ucieczce z obozu ukrywał się aż do zakończenia wojny.

Po wojnie powrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie w 1946 został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Geometrii. W latach 1952–1964 był kierownikiem Katedry Matematyki (później Instytutu Matematyki) UW. Od chwili powstania Państwowego Instytutu Matematycznego był zastępcą dyrektora, a w latach 1948–1975 kierował Zakładem Topologii tego instytutu (później Instytut Matematyczny PAN). Po wojnie opracował topologiczną teorię kształtu i przestrzeń topologiczną, zwana okręgiem warszawskim^[3].

Od 1952 był członkiem korespondentem, od 1956 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk^[5], od 1953 członkiem korespondentem Bułgarskiej Akademii Nauk oraz członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, do chwili wchłonięcia ich przez PAN. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego, pełniąc w nim w latach 1939–1953 rolę skarbnika^[6] a w latach 1946–1948 również prezesa warszawskiego oddziału Towarzystwa^[6][7]. Był redaktorem Dissertationes Mathematicae, zastępcą redaktora naczelnego Fundamenta Mathematicae, oraz członkiem komitetu redakcyjnego Biuletynu PAN (Seria Nauk Matematycznych, Astronomicznych, Fizycznych).

Jego najwybitniejszym studentem był Samuel Eilenberg. W 1976 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Zagrzebiu. Wielokrotnie wykładał na uczelniach poza granicami Polski, dając semestralne wykłady oraz przemówienia konferencyjne w wielu krajach. Ogółem wykładał w 60 ośrodkach matematycznych świata.

Odznaczenie

Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954)^[8].

Miejsce spoczynku

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 35, rząd 2, miejsce 1)^[9].

Rodzina

Jego córka, profesor Magdalena Białynicka-Birula, jest żoną prof. Andrzeja Białynickiego-Biruli^[10].

Dorobek naukowy

Profesor Borsuk był wybitnym specjalistą w dziedzinie topologii. Opublikował ponad 170 prac badawczych, wiele z nich miało duże znaczenie dla rozwoju topologii. Na przykład, w 1936 opublikował pracę

• Sur les groupes des classes de transformations continues. „C. R. Acad. Sci.”, Paris, 202, 1936, strony 1400–1403,

w której zdefniował grupy kohomotopii. Teorię tych grup rozwinął w 1949 Edwin H. Spanier, i odtąd grupy te znane są jako grupy kohomotopii Borsuka-Spaniera.

W 1983, 133 wybrane publikacje Borsuka zostały wydane w formie Dzieł zebranych:

• Borsuk, Karol: Collected papers. Part I, II. With introductory material by Karol Sieklucki and Sławomir Nowak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1983. xxiv+1357 stron. ISBN 83-01-03749-0

Borsuk był też autorem kilku monografii badawczych i podręczników akademickich, m.in.:

• Borsuk, Karol; Szmielew, Wanda: Foundations of geometry: Euclidean and Bolyai-Lobachevskian geometry; projective geometry. North-Holland Publishing Co., Amsterdam; Interscience Publishers, Inc. Nowy Jork 1960, xiv+444 strony.
• Borsuk, Karol: Geometria analityczna wielowymiarowa. „Biblioteka Matematyczna”, Tom 23. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964. Wydanie II poprawione, 463 strony.
• Borsuk, Karol: Theory of retracts. „Monografie Matematyczne”, Tom 44. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1967. 251 stron.
• Borsuk, Karol: Theory of shape. „Monografie Matematyczne”, Tom 59. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1975. 379 stron.

Inne informacje

• Karol Borsuk jest autorem wydawanej do tej pory^[11] gry rodzinnej Superfarmer (pierwotny tytuł: Hodowla zwierzątek), którą stworzył w celach zarobkowych w 1943 po zamknięciu Uniwersytetu Warszawskiego podczas okupacji niemieckiej).

Upamiętnienie

• Tablica pamiątkowa na budynku przy ul. Filtrowej 63, w którym mieszkał, odsłonięta w 2008^[12].
• W Warszawie, na osiedlu Kabaty, znajduje się ulica nazwana jego nazwiskiem.

Zobacz też

• problem geometryczny Karola Borsuka
• twierdzenie Borsuka o przedłużaniu homotopii
• twierdzenie Borsuka-Ulama

Przypisy

Bibliografia

• Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906-1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 502. ISBN 83-06-01691-2.

Linki zewnętrzne

• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Karol Borsuk w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Biografia Karola Borsuka w serwisie MIMUW
• KAROL BORSUK i SAMUEL EILENBERG – współtwórcy topologii – film dokumentalny, opublikowany 4 lipca 2019, YouTube