Wasilij Blücher

Wasilij Blücher

Василий Константинович Блюхер

Marszałek Związku Radzieckiego
Pełne imię i nazwisko	Wasilij Konstantinowicz Blücher
Data i miejsce urodzenia	1 grudnia 1889 Barszczinka, gubernia jarosławska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	9 listopada 1938 Lefortowo, Moskwa, RFSRR, ZSRR
Przebieg służby
Lata służby	1914–1915 (Armia Imperium Rosyjskiego), 1918–1938 (Armia Czerwona)
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia Czerwona
Stanowiska	dowódca: Armii Uralskiej, 30. i 51. Dywizji Strzelców, nacz. d-ca Armii Republiki Dalekiego Wschodu d-ca Specjalnej Armii Dalekowschodniej (ODWA)
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna domowa w Rosji
Odznaczenia

Wasilij Blücher w 1923

Opancerzona salonka Wasilija Blüchera na dziedzińcu Muzeum Historii Wojskowości w Chabarowsku

Wasilij Konstantinowicz Blücher, ros. Василий Константинович Блюхер (ur. 19 listopada^?/ 1 grudnia 1889 w Barszczince, gubernia jarosławska, zm. 9 listopada 1938 w Moskwie) – działacz partii bolszewickiej, wyższy dowódca Armii Czerwonej, marszałek Związku Radzieckiego (1935).

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Z pochodzenia Rosjanin, wywodził się z rodziny chłopskiej. Niemiecko brzmiące nazwisko było przezwiskiem jego przodka, uczestnika wojny krymskiej, nadanym mu przez dziedzica po powrocie z wojny, w nawiązaniu do nazwiska pruskiego feldmarszałka Gebharda Leberechta von Blüchera. Po uwłaszczeniu chłopów pseudonim ten został oficjalnie przyjęty przez rodzinę jako nazwisko^[1].

Ukończył jedynie szkołę cerkiewno-parafialną, po czym został przez rodzinę wysłany do pracy do Petersburga. Był niewykwalifikowanym robotnikiem w magazynie, następnie w fabryce, stracił pracę za udział w robotniczym mityngu^[2]. W poszukiwaniu nowego zatrudnienia udał się do Moskwy i znalazł pracę w zakładach budowy wagonów w Mytiszczach. W 1910 r. został aresztowany za wzywanie do strajku, spędził w więzieniu trzy lata^[2]. Po wyjściu na wolność pracował w warsztatach kolei Moskiewsko-Kazańskiej^[2].

I wojna światowa

W I wojnie światowej szeregowy, następnie podoficer (otrzymał awans za odwagę). Służył w 8 Armii^[2]. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Zasługi Wojskowego Orderu św. Jerzego oraz medalem św. Jerzego^[3]. W styczniu 1915 r. został ciężko ranny pod Tarnopolem, wskutek czego po trzynastomiesięcznym leczeniu został uznany za niezdolnego do służby^[2]. Po demobilizacji pracował w Niżnym Nowogrodzie i w Kazaniu. Od 1916 w SDPRR (frakcja bolszewików)^[2]. Po rewolucji lutowej 1917 i obaleniu caratu, idąc za sugestią Waleriana Kujbyszewa, zajął się prowadzeniem agitacji bolszewickiej w 102 pułku rezerwowym stacjonującym w Samarze^[2].

Został wybrany zastępcą przewodniczącego komitetu pułkowego, członkiem Samarskiej Rady Deputatów Żołnierskich. Organizator przewrotu bolszewickiego (rewolucji październikowej) w Samarze. W końcu października 1917 skierowany do Czelabińska jako komisarz oddziału Czerwonej Gwardii. Tam został wybrany na przewodniczącego komitetu rewolucyjnego, a w marcu 1918 na przewodniczącego rady rewolucyjnej.

Wojna domowa w Rosji

Po buncie Korpusu Czechosłowackiego dowódca okrążonych w rejonie Orenburga oddziałów czerwonych, dowódca południowo-uralskiego zgrupowania partyzanckiego (następnie Armii Uralskiej) w czasie wojny domowej w Rosji. Przeprowadził rajd wzdłuż Uralu na trasie liczącej 1500 km i połączył się z siłami 3 Armii Czerwonej^[2]. 28 września 1918 za ten czyn był nagrodzony jako pierwszy w Rosji Sowieckiej Orderem Czerwonego Sztandaru^[2].

Następnie był dowódcą 30. i 51. Dywizji Strzeleckiej, zastępcą dowódcy 3 Armii. 51 dywizją strzelecką dowodził w bitwie pod Kachowką, powstrzymując próbę kontrofensywy Sił Zbrojnych Południa Rosji z Krymu w kierunku prawego brzegu Dniepru^[4]. Następnie na czele grupy operacyjnej brał udział w bitwie o Perekop, zakończonej ostatecznym zwycięstwem nad Siłami Zbrojnymi Południa Rosji dowodzonymi przez gen. Piotra Wrangla, odznaczając się w tej bitwie^[1][2].

W czerwcu 1921 r. został głównodowodzącym Ludowej Armii Rewolucyjnej i ministrem wojny, naczelny dowódca armii i członek Ludowo-Rewolucyjnego Komitetu marionetkowej Republiki Dalekiego Wschodu^[5][6]. W tym czasie siły republiki przeprowadziły operację rozbicia wojsk Romana von Ungern-Sternberga w Mongolii, zakończonej w końcu sierpnia 1921 r.^[7] Jesienią tego samego roku biali, którzy utrzymywali się jeszcze na Przymorzu, wokół Władywostoku, podjęli ostatnią w rosyjskiej wojnie domowej próbę działań ofensywnych. 22 grudnia 1921 r. czerwoni musieli opuścić Chabarowsk, biali zaś kontynuowali marsz na zachód wzdłuż Kolei Transsyberyjskiej, docierając w ostatecznym rozrachunku do stacji Wołoczajewka. Tam ich oddziały zostały powstrzymane przez kontrofensywę dowodzoną przez Blüchera, który następnie w końcu lutego 1922 r. odzyskał Chabarowsk^[8]. W 1922 r. został odwołany z Dalekiego Wschodu i skierowany na inne stanowisko; ostatnimi operacjami przeciwko białym na Dalekim Wschodzie dowodził już Ijeronim Uborewicz^[9].

W latach 1921–1924 członek Wszechrosyjskiego Komitetu Wykonawczego (rząd Rosji Sowieckiej).

Dalsza służba w Armii Czerwonej

W latach 1924–1927 pod pseudonimem „Galen” był głównym sowieckim doradcą wojskowym Kuomintangu w Chinach^[1]. Następnie przez dwa lata służył w Ukraińskim Okręgu Wojskowym^[1].

W latach 1929–1938 dowódca Specjalnej Armii Dalekowschodniej (ODWA), następnie Frontu Dalekowschodniego^[2]. Rozbił wojska chińskie w czasie zbrojnego konfliktu o Kolej Wschodniochińską w 1929. W 1935 r. otrzymał stopień Marszałka Związku Radzieckiego, być może za sprawą osobistej interwencji Stalina^[1]. W latach 1930–1938 deputowany Rady Najwyższej I kadencji.

Jako dowódca Specjalnej Armii Dalekowschodniej wykazywał również ambicje polityczne, ingerując w pracę lokalnych organów partyjnych. W 1936 r. doszło do ostrego konfliktu między Blücherem a dalekowschodnim komitetem wykonawczym oraz komitetem krajowym, jednak Stalin stanął po jego stronie^[1]. Blücher, jako jeden z bohaterów wojny domowej, cieszył się wielkim szacunkiem wśród żołnierzy i oficerów niższych rangą, chociaż nie posiadał wykształcenia (ukończył technikum w trybie specjalnym, następnie również szkołę wojsk pancernych) i nigdy nie zdobył wojskowych doświadczeń w skali operacyjnej^[1]. Pozostawał natomiast w złych stosunkach z komisarzem obrony Klimientem Woroszyłowem^[1].

W okresie wielkiej czystki został zmuszony do jej poparcia. Był członkiem specjalnego trybunału, który w czerwcu 1937 r. wydał, na podstawie sfingowanych zarzutów, wyroki śmierci w sprawie marszałka Michaiła Tuchaczewskiego i innych wysokich rangą dowódców^[10]. W drugiej połowie 1937 r. za jego zgodą NKWD przeprowadziło na masową skalę aresztowania w podległym mu okręgu wojskowym^[11], chociaż według niektórych ocen starał się, chcąc ratować wartość bojową swoich wojsk, ograniczać zakres represji na tyle, na ile był w stanie^[12]. W październiku 1937 r. został wybrany na członka Komitetu Centralnego WKP (b)^[13], zaś w marcu 1938 r. powołany do nowo utworzonej Głównej Rady Wojennej^[14].

Aresztowanie i śmierć

Sytuacja marszałka zmieniła się latem 1938 r. Na polecenie Stalina na Daleki Wschód udali się naczelnik zarządu politycznego Armii Czerwonej Lew Mechlis oraz zastępca komisarza spraw wewnętrznych Michaił Frinowski w celu przygotowania represji przeciwko oficerom ODWA, w tym jej dowódcy^[15]. Po operacji nad jeziorem Chasan w sierpniu 1938 r. Frinowski oskarżył marszałka o „moralną degrengoladę”, „oderwanie od armii”, „skryte sprzyjanie prawicowcom” i „przestępczą bezczynność”, wskutek której wojska ZSRR na Dalekim Wschodzie miały być nieprzygotowane do konfliktu z Japonią. 18 sierpnia 1938 r. Blücher opuścił Chabarowsk, zaś 28 sierpnia na spotkaniu wyższych dowódców ze Stalinem i Woroszyłowem jego referat poświęcony walkom nad jeziorem Chasan został bezwzględnie skrytykowany^[16]. Następnie krytyce, pełnej logicznych sprzeczności i zmyślonych zarzutów, poddana została cała działalność marszałka na Dalekim Wschodzie. Tego samego dnia Blücher został odwołany ze stanowiska dowódcy Frontu Dalekowschodniego^[17].

Woroszyłow zaproponował mu oczekiwanie na rzekomo przygotowywaną nową nominację w willi w Boczarowym Ruczaju pod Soczi. Tam Blücher został 21 października aresztowany przez NKWD^[18]. Przewieziony do Moskwy i osadzony na Łubiance, Blücher został oskarżony o udział w „spisku wojskowo-faszystowskim” i działanie na rzecz Japonii począwszy od 1921 r. Rolę dowodów w sprawie miały odegrać zeznania wymuszone podczas śledztw na innych aresztowanych oficerach – Iwanie Fiedce, Aleksandrze Jegorowie, Grigoriju Chachanianie, Władimirze Winokurowie, Grigoriju Kassinie i byłym zastępcy Blüchera Siergieju Gulinie^[19].

Tablice pamięci Bluchera i Siergieja Łazo na budynku dowództwa Armii Dalekowschodniej w Chabarowsku

Jako że marszałek nie przyznawał się do winy, został przeniesiony do Więzienia Lefortowskiego i wielokrotnie pobity. Gdy oprawcy nadzorującego śledztwo^[19] Ławrientija Berii (Wsiewołod Mierkułow, Bogdan Kobułow, Boris Rodos i inni) tłukli go na przemian stalowymi pałkami, Blücher miał wołać: „Stalinie! Czy słyszysz, co oni ze mną robią?”^[20][21]. 6 listopada ciężko pobity marszałek został skonfrontowany z Fiedką i Chachanianem, po czym przyznał się do udziału w spisku prawicowo-trockistowskim oraz w spisku wojskowym^[22]. Śledztwo w jego sprawie nie zostało jednak ukończone – Blüchera skatowano tak bestialsko, że zmarł z powodu odniesionych obrażeń^[20] 9 listopada w szpitalu więziennym^[22]. Ciało marszałka na polecenie Stalina zostało spopielone w krematorium na Cmentarzu Dońskim^[23].

Odznaczenia

• Order Lenina – dwukrotnie (1931, 1938) – był pierwszą osobą, której przyznano to odznaczenie
• Order Czerwonego Sztandaru – pięciokrotnie (1918, 1921, 1921, 1928, 1928) – był pierwszą osobą, której przyznano to odznaczenie
• Order Czerwonej Gwiazdy (1930)
• Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej” (1938)
• Krzyż św. Jerzego – dwukrotnie
• Medal św. Jerzego IV stopnia

Przypisy

Bibliografia

• AdamA. Krzyżanowski AdamA., Raj doczesny komunistów, ZuzannaZ. Dawidowicz (red.), Kraków: Wyd. Arcana, 2008, ISBN 978-83-60940-24-2, OCLC 233506549 .
• BolesławB. Potyrała BolesławB., HieronimH. Szczegóła HieronimH., Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265 .
• Mała Encyklopedia Wojskowa, t. I, Wyd. MON, Warszawa 1971
• (ros.) W. Safonow – Ostatnie dni Marszałka Blüchera, Moskwa 1991
• (ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000
• P. Wieczorkiewicz: Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939. Warszawa: Zysk i S-ka, 2016. ISBN 978-83-7785-794-6.
• (ros.) K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000
• (ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, Moskwa
• (ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 3, s. 435, Moskwa 1969-1978
• (ros.) Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986
• Василий Константинович Блюхер – Проект ХРОНОС (ros.)