Brzeziny Śląskie
| Dzielnica Piekar Śląskich | |||
 Ratusz Brzezin Śląskich w 2018 roku | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miasto | |||
| Data założenia | |||
| Prawa miejskie | 1951–1975 | ||
| W granicach Piekar Śląskich | 27 maja 1975 | ||
| Powierzchnia | 3,37 km² | ||
| Populacja (lipiec 2014) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość | 1363 os./km² | ||
Położenie na mapie Piekar Śląskich | |||
Portal  Polska | |||
_COA.svg)
Brzeziny Śląskie (pierw. Brzezina, niem. Birkenhain) – dzielnica Piekar Śląskich położona w południowej części miasta. W latach 1951–1975 odrębne miasto.
Historia
Około 1750 roku na terenie Brzezin istniała tylko leśniczówka, a dopiero w I połowie XIX wieku osiedliło się tu kilku chłopów. Około 1820 roku znajdowało się 13 zabudowań, tworzących kolonię Brzezina, należącą do wsi Kamień. Rozwój Brzeziny (późniejszych Brzezin) wiąże się z rozpoczęciem ok. połowy XIX wieku w tej okolicy wydobycia rud ołowiu i cynku. W 1855 roku powstała tu kopalnia rud „Samuelsglück” (pol. „Szczęście Samuela”), w której wkrótce większość udziałów wykupiła firma Georg von Giesches Erben (spadkobiercy Georga von Giesche), a w 1858 roku kopalnia rud ołowiu i cynku „Bleischarley” (co znaczyło po polsku 'ołowiany Szarlej') hrabiego Gwidona Henckla von Donnersmarck, również do 1868 roku przejęta przez spadkobierców Gieschego[1] (od 1922 roku kopalnia nazywała się „Biały Szarlej”, a od 1934 roku „Orzeł Biały” razem z hutą, zbudowaną w 1928 roku). Koło obu kopalń powstała druga kolonia Górka (Biały Szarlej). Wraz z rozwojem kopalń rud kolonie Brzezina i Górka rozwijały się, przybywali nowi mieszkańcy. W 1878 roku wybudowano pierwszą, 2-klasową szkołę przy obecnej ul. Roździeńskiego (na wschód od późniejszego ratusza, później przebudowana na dom mieszkalny). Pod koniec XIX wieku w Brzezinach dominowała zabudowa murowana, wszystkie domy budowano z cegieł, co nadawało miejscowości wygląd miasta. Mieszkańcami byli w większości ludzie napływowi, którzy przyjeżdżali tu po to, aby pracować w kopalni. Rozporządzeniem z 29 marca 1882 roku utworzono nową, niesamodzielną gminę o niemieckiej nazwie Birkenhain (z niem. Birke – brzoza, Hain – gaj), po polsku nazywaną nadal Brzeziną. Liczyła ona 1050 mieszkańców, a jej pierwszym sołtysem został Kazimierz Szwedt. Przez 15 lat gmina podlegała administracyjnie Kamieniowi[2]. W 1892 roku przy głównej ulicy (ob. ul. bpa Bednorza) wybudowano drugą, 4-klasową szkołę, rozbudowaną w 1910 roku o większe skrzydło z 12 klasami (dawna SP nr 1, obecna Miejska Szkoła Podstawowa nr 14)[3]. Pełną samodzielność i odrębność administracyjną gmina Birkenhain (pol. Brzeziny) uzyskała w 1897 roku[2][4]. W końcu XIX wieku przy szosie z Bytomia do Czeladzi powstały dwie duże cegielnie, połączone koło I wojny światowej w przedsiębiorstwo „Birkenhainer Ziegelwerke” (w tłum. pol. 'brzezińskie cegielnie'), które przyczyniły się do rozbudowy Jutrzyny, leżącej przy szosie bytomskiej[5].
Brzeziny po podziale Górnego Śląska w czerwcu 1922 roku znalazły się w powiecie świętochłowickim. W kwietniu 1926 roku uzyskały status gminy o charakterze miejskim, a w 1928 roku przy kopalni „Orzeł Biały” wybudowano hutę ołowiu i cynku, zwaną Hutą Dworzańczyka (późniejsza huta „Orzeł Biały”)[2]. Z dniem 1 czerwca 1931 roku zmieniono nazwę gminy Brzeziny na Brzeziny Śląskie[6], która w wyniku likwidacji powiatu świętochłowickiego została 1 kwietnia 1939 roku przyłączona do powiatu tarnogórskiego[7] (pozostając w nim do 1975 roku). Po wojnie, w latach 1945–1951 miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy zbiorowej Brzeziny Śląskie. Z dniem 8 sierpnia 1951 roku Brzeziny Śląskie otrzymały status miasta[8]. W 1973 roku do miasta Brzeziny Śląskie włączono Dąbrówkę Wielką oraz miasto Brzozowice-Kamień[9]. W 1975 roku Brzeziny Śląskie utraciły samodzielność, stając się 27 maja częścią Piekar Śląskich[10].
Kolonie Brzezin Śląskich
- Górka (urzędowo: Biały Szarlej, niem. Bleischarley) – kolonia powstała w XIX wieku na przygranicznych gruntach Rozbarku, Kamienia i Dąbrówki Wielkiej, przy kopalniach rud „Biały Szarlej” (niem. „Bleischarley”) i „Szczęście Samuela” (niem.„Samuelsglück”), położona na zachód od Brzezin, przy zachodnim odcinku ul. Roździeńskiego oraz ul. Korczaka i Przemysłowej, rozbudowana po II wojnie światowej;
- Jutrzyny (też: Stare Osiedle) – zespół osadniczy w południowej części Brzezin Śląskich, przy ul. Harcerskiej:
- Bykowina – nieistniejąca kolonia kopalni rud „Szczęście Samuela” powstała w XIX wieku przy skrzyżowaniu ul. Przemysłowej z ul. Harcerską. Obok kolonii, po wschodniej stronie ul. Kotuchy znajdował się stary, pruski dom celny (wyburzony po II wojnie światowej). W latach 20. XX w. wybudowano naprzeciwko kolonii polski dom celny, który stoi do dziś (ul. Harcerska 2). Kolonia znajdowała się na gruntach Dąbrówki Wielkiej i Rozbarku. Na miejscu kolonii, wyburzonej w latach 80. XX wieku, powstały ogródki działkowe;
- Jutrzyna – kolonia powstała na początku XX wieku dla pracowników kopalni rud „Szczęście Samuela” i pobliskich cegielni, położona po obu stronach wschodniej części ul. Harcerskiej (między dawną wąskotorówką a ul. Bednorza). Leży na gruntach należących dawniej do Dąbrówki Wielkiej;
- Orgieszka – osiedle mieszkaniowe ze Miejską Szkołą Podstawową nr 15, budowane od końca lat 40. XX w. na południe od ul. Harcerskiej, przy ul. Kotuchy i Kosynierów. Leży na dawnych gruntach Maciejkowic.
„Starym” osiedlem są Jutrzyny (Bykowina, Jutrzyna i Orgieszka), a „nowym” jest Górka[4].
Zabytki
- kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – kościół parafialny w centrum Brzezin (przy ul. bpa Bednorza), wzniesiony w latach 1913–1915 według projektu Ludwika Schneidera, stylowo mieszany z przewagą elementów neogotyckich i neoromańskich (w rejestrze zabytków woj. śląskiego, nr rej. A/1685/98 z dnia 20.11.1998 r.);
- probostwo Parafii NSPJ przy ul. Górniczej 30 (w gminnej ewidencji zabytków);
- ratusz miasta Brzeziny Śląskie – dawny budynek władz gminnych przy ul. Roździeńskiego 38, wzniesiony w 1913 roku. Po włączeniu Brzezin Śl. do Piekar Śl. był siedzibą komisariatu Milicji Obywatelskiej a potem Policji. Niedawno gruntownie wyremontowany przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, mające w nim swoją siedzibę (w gminnej ewidencji zabytków);
- Ochotnicza Straż Pożarna z ok. 1910 roku, przy ul. Roździeńskiego 36 (w gminnej ewidencji zabytków);
- Zakład Świętego Antoniego z 1929 roku, przy ul. Trautmana 4 (Brzeziny), obecnie Dzienny Dom Pomocy Społecznej (w gminnej ewidencji zabytków);
- Miejska Szkoła Podstawowa nr 14 z 1892 i 1910 roku, przy ul. bpa Bednorza 29–31 (Brzeziny; w gminnej ewidencji zabytków);
- zabudowania przemysłowe kopalni rud „Orzeł Biały” z końca XIX wieku, przy ul. Kotuchy;
- zespół budynków stacji kolejowej Brzeziny Śląskie z początku XX wieku, przy ul. Kolejowej (dworzec został wyburzony).
Do gminnej ewidencji zabytków wpisanych jest też kilkanaście kamienic i innych budynków mieszkalnych, głównie przy ul. bpa Bednorza i Roździeńskiego[11].
Oświata
W dzielnicy istnieją 2 przedszkola i 2 szkoły podstawowe:
Przedszkola
- Miejskie Przedszkole nr 12
- Miejskie Przedszkole nr 13
Szkoły podstawowe
- Miejska Szkoła Podstawowa nr 14
- Miejska Szkoła Podstawowa nr 15 im. Powstańców Śląskich
Szkoły średnie
- w latach 1945–2011 w Brzezinach Śląskich (przy ul. Roździeńskiego 1; na Górce) funkcjonował Zespół Szkół nr 2 im. Janusza Korczaka. Szkoła (początkowo jako zawodowa) rozpoczęła działalność 5 września 1945 roku, w roku szkolnym 1969/1970 przeniosła się do nowego gmachu (wybudowanego obok starej szkoły), w którym otwarto technikum (pierwsza matura odbyła się w 1975 roku), a później liceum ogólnokształcące. Szkołę zlikwidowano 31 sierpnia 2011 roku[12]. Szkoła zawodowa mieściła się w nieistniejącym już budynku dawnej, 4-klasowej Szkoły Podstawowej nr 2, wybudowanej w 1900 roku[3].
Piekarski Park Przemysłowy – EkoPark
29 czerwca 2006 roku na mocy porozumienia miasta Piekary Śląskie, Spółki Orzeł Biały SA, Zakładu Gospodarki Komunalnej w Piekarach Śląskich oraz Górnośląskiej Agencji Przekształceń Przedsiębiorstw w Katowicach utworzono Piekarski Park Przemysłowy. Powstaje on w celu utworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz umożliwienia wykonania działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach, a także w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorstwami. Ma zajmować docelowo ponad 130 ha terenu rozciągającego się na granicy Brzezin Śląskich i Bytomia (po Kombinacie Górniczo-Hutniczym „Orzeł Biały"). Program ten jest ukierunkowany także na ochronę środowiska przyrodniczego miasta poprzez rewitalizację na tym obszarze terenów zdegradowanych i przywrócenie im funkcji użytkowych[13].
Sport
„Orzeł Biały” Brzeziny Śląskie – klub piłkarski grający obecnie w lidze okręgowej, grupie IV katowickiej. Powstał w 1920 roku jako Klub Sportowy „Orzeł”, od 1968 po fuzji z „Fortuną” Bytom funkcjonuje jako „Orzeł Biały”. Do sukcesów należy awans w 1975 roku do grona 1/16 finału Pucharu Polski i mecz z późniejszym zwycięzcą tej edycji Pucharu Polski – Śląskiem Wrocław. W drużynie grał m.in. Madrin Piegzik. Stadion klubu znajduje się przy ul. Zofii Nałkowskiej 20 (w Brzezinach). Prezesem klubu jest Tadeusz Wieczorek, zaś trenerem seniorów Artur Patoń, trenerem grup młodzieżowych trampkarzy, juniorów – Jakub Kubica[14]. Barwy klubu: biało-zielona.
Przypisy
- ↑ Nałęcz-Gostomski Władysław: Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego Województwa Śląskiego, wyd. Magistrat Wielkich Katowic, Katowice 1926, s. 149
- ↑ a b c Historia Brzezin Śląskich – dzielnicy Piekar Śląskich, KGNET [dostęp 2020-04-22].
- ↑ a b Historia szkoły, Miejska Szkoła Podstawowa nr 14 w Piekarach Śląskich [dostęp 2020-04-22].
- ↑ a b Instytut Tarnogórski i Muzeum, Archiwum: Materiały do dziejów osadnictwa regionu tarnogórskiego, Brzeziny Śląskie.
- ↑ 3309. Beuthen in Oberschlesien, 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1923.
- ↑ Ustawa [Sejmu Śląskiego] z dnia 7. maja 1931 r. w sprawie zmiany „Brzeziny” na „Brzeziny Śląskie”, „Dziennik Ustaw Śląskich”, R. X, nr 11, 19 maja 1931, poz. 25, ŚBC, 1 czerwca 1931.
- ↑ Ustawa [Sejmu Śląskiego] z dnia 7 marca 1939 roku o zniesieniu powiatu świętochłowickiego i o zmianie granic powiatów katowickiego, pszczyńskiego i tarnogórskiego, „Dziennik Ustaw Śląskich”, nr 6, 15 marca 1939, poz. 15, art. 2, ŚBC, 1 kwietnia 1939.
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1951 r. w sprawie nadania ustroju miejskiego niektórym gminom w województwie katowickim, „Dziennik Ustaw”, R. 1951, nr 41, poz. 316, par. 1, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, 8 sierpnia 1951 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast, „Dziennik Ustaw”, R. 1972, nr 50, poz. 327, par. 4, pkt 8, ppkt a, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, 1 stycznia 1973 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 maja 1975 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie katowickim, „Dziennik Ustaw”, R. 1975, nr 15, poz. 88, par. 1, ust. 5, ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych, 27 maja 1975 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ Gminna ewidencja zabytków, BIP Urząd Miasta Piekary Śląskie, 11 sierpnia 2016 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-05].
- ↑ Sylwia Turzańska, 60 lat szkoły, czyli od kaflowych pieców do LO, Piekary Śląskie – naszemiasto, 25 listopada 2005 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ EkoPark – Park Przemysłowo-Technologiczny w Piekarach Śląskich, Park Przemysłowo-Technologiczny EkoPark w Piekarach Śląskich, 2020 [dostęp 2020-04-22].
- ↑ KS Orzeł Biały Brzeziny Śląskie [dostęp 2020-04-22].
Media użyte na tej stronie
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sacred Heart church in Piekary Śląskie.
Autor: Yarl Talk • PL, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dzielnice Piekar Śląskich
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ratusz w Piekarach Śląskich-Brzezinach Śląskich, Roździeńskiego 38.
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Boisko do piłki nożnej klubu Orzeł Biały w Brzezinach Śląskich, Piekary Śląskie.