Akwarium publiczne

Dubai Mall Aquarium

Budynek Akwarium Gdyńskiego

Wnętrze Monterey Bay Aquarium w Kalifornii (1,3 mln litrów)

Rekin wielorybi w Georgia Aquarium

Aquarium w Atlancie

Wildlife Museum & Aquarium

Akwarium publiczne – zarówno akwarium wystawowe w formie szklanego zbiornika^[1], jak i instytucja organizująca ekspozycję organizmów wodnych^[2].

Od momentu swojego powstania w połowie XIX wieku, akwaria publiczne cieszą się ogromną popularnością. Dla przykładu Georgia Aquarium, największe na świecie, co roku odwiedza 3,6 miliona osób^[3], inne duże akwaria amerykańskie (np. Shedd Aquarium, czy Monterey Bay Aquarium) odwiedza rocznie od 1 do 2 milionów osób, natomiast małe regionalne akwaria amerykańskie są odwiedzane rocznie przez około 500 tysięcy osób^[4]. „Według Światowego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów, Ogrody zoologiczne i akwaria na całym świecie odwiedza 700 milionów osób rocznie, co stanowi 11% światowej populacji ludzkiej, co wskazuje, że 1 na 10 osób doświadcza interakcji człowiek-zwierzę w ogrodach zoologicznych oraz akwariach każdego roku”^[5].

Definicja

(1): Szklany zbiornik wystawowy

Akwarium publiczne to według kryterium przeznaczenia jedna z trzech form akwarium (obok akwarium domowego oraz akwarium badawczego, przy czym atrybut publiczne ma tutaj znaczenie głównie pokazowe)^[6]. Jest to akwarium wystawowe (exhibition aquarium)^[a] będące dużym szklanym zbiornikiem wodnym służącym do publicznych pokazów^[7] organizmów wodnych.

(2): Instytucja organizująca ekspozycję

"Akwarium oznacza również instytucję^[b] organizującą ekspozycję organizmów wodnych (akwaria morskie, oceanaria) prowadzącą również naukowe badania"^[2]. Jest to również budynek instytucji zajmującej się utrzymywaniem większej liczby akwariów w celu prezentowania okazów flory i fauny wodnej szerokiemu ogółowi lub dla celów badawczych^[8], często stanowiący część ogrodu zoologicznego^[c]. Jordi Casamitjana definiuje akwarium jako obiekt, który zawiera kolekcję takich zwierząt trzymanych w niewoli w określonym miejscu, które normalnie nie zamieszkują danego terytorium, kolekcja ta obejmuje głównie ryby lub bezkręgowce wodne, a obiekt jest otwarty dla publiczności^[9].

Historia i współczesność akwariów publicznych

Akwaria publiczne pojawiły się w połowie XIX wieku. Szybko zyskały popularność i ich liczba wzrosła. Pierwsze akwarium zostało otwarte dla publiczności w 1853 r. w Londynie w Regent’s Park^[10][11].

Następne akwaria otwierano w Wiedniu, Paryżu, Hamburgu, Berlinie, Brighton oraz Neapolu^[d]. Akwarium w Wiedniu otwarto w roku 1860. Paryskie akwarium z czternastoma 200-galonowymi zbiornikami otwarto w 1861 r. w parku Jardin d'Acclimatation. Akwarium morskie jako część Ogrodu Zoologicznego w Hamburgu otwarto w 1864. Tak zwane stare akwarium w Berlinie otwarto w 1869 w budynku Unter den Linden położonym na ulicy pod tą samą nazwą. Kolejne akwarium w Europie otwarto w Brighton w 1872. Artis Aquarium w Ogrodzie Zoologicznym w Amsterdamie otwarto w 1882 r.^[12].

Pierwsze publiczne akwarium jako prywatne przedsięwzięcie^[e] powstało w Nowym Jorku w 1856 r. przy ówczesnym Barnum's American Museum, a w 1859 r. w Bostonie (Boston Aquarial Gardens). Po dwóch latach bostońskie akwarium zostało wykupione przez Phineasa Taylora Barnuma i przeniesione do Nowego Jorku, gdzie w 1896 r. otwarto samodzielne akwarium (obecnie, po przekształceniach, działa jako New York Aquarium)^[13]. Natomiast otwarte w 1873 National Aquarium w Waszyngtonie to pierwsze w Stanach Zjednoczonych samodzielne akwarium (jako odrębna instytucja, a nie w ramach dotychczasowych struktur innej instytucji). W 1938 r. otwarto pierwsze oceanarium, w formie przedsiębiorstwa prywatnego, o nazwie Marineland na Florydzie (w miejscowości Marineland w hrabstwie Saint Augustine)^[10].

W 1928 r. na całym świecie było już 45 akwariów^[10]. Dynamiczny rozwój akwariów, w tym zwłaszcza ich liczebności zanotowano od lat 70. XX wieku. W 1999 w samych Stanach Zjednoczonych funkcjonowało 39 akwariów, z czego 13 otwarto w latach 90. XX wieku^[14]. W tym samym roku w 15 krajach ówczesnej Unii Europejskiej było aż 70 zinstytucjonalizowanych akwariów publicznych, z czego aż 17 zaklasyfikowano jako tzw. zinstytucjonalizowane akwaria wystawowe najnowszej generacji^[15]. W 2004 r. w samej Wielkiej Brytanii funkcjonowało 56 akwariów publicznych^[16].

Obecnie największym na świecie akwarium jest Georgia Aquarium w Atlancie w USA^[17]. Drugie pod względem wielkości akwarium na świecie to Churaumi Aquarium w Japonii. Z kolei największe akwarium w Europie to Turkuazoo w Stambule w Turcji. AQWA to zaś największe akwarium w Australii. Największe akwarium w Afryce znajduje się w Południowej Afryce, a nazywa się Ushaka Marine World. Do najnowszych i najnowocześniejszych akwariów należy The Dubai Aquarium w Dubaju (wpisane do Księgi Rekordów Guinnessa).

Cele i funkcje akwariów publicznych oraz towarzyszące kontrowersje etyczne

Delfinarium w ZOO w Chicago

Pozytywne aspekty działalności akwariów publicznych

Akwaria publiczne mają zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Analiza dostępnych badań historycznych^[f] nad akwariami doprowadza do konkluzji o trzech "bardzo ważnych efektach działania tych instytucji"^[18]:

1. akwaria publiczne mogą przedłużać życie zwierząt w niewoli,
2. akwaria publiczne zwiększają wysiłki na rzecz ochrony fauny i flory oraz świadomości społeczeństwa w tym zakresie,
3. akwaria publiczne pełnią znaczącą rolę w środowisku badawczo-naukowym.

Ogólnie przyjmuje się, że w pozytywnym wymiarze akwaria publiczne pełnią trzy podstawowe funkcje: ochronną, edukacyjną i badawczą.

Pejoratywne aspekty działalności akwariów publicznych

Postęp cywilizacyjny związany jest z coraz to dziwniejszymi formami spędzania wolnego czasu. Są głosy, że niektóre rozrywki oferowane w akwariach (przy docenieniu ich pozytywnych aspektów) powinny być zaprzestane. Chodzi tu głównie o wykorzystywanie ssaków morskich: „najbardziej egoistycznym i okrutnym działaniem względem tych wysoce zorganizowanych ssaków, jest wykorzystywanie ich do publicznych pokazów mających na celu tylko i wyłącznie zaspokojenie potrzeb zainteresowanego tłumu”^[19].

Literatura przedmiotu wyróżnia dwa główne zagrożenia dla zwierząt, a mianowicie – anormalne zachowania oraz choroby fizyczne^[20]. Anormalne zachowania są najczęstsze u płaszczek (24%) oraz u rekinów (15%). Dolegliwości fizyczne są bardzo częste i różnie się kończą. Głębinowe ssaki morskie z reguły żyją bardzo krótko w akwarium, a przypadki ich przeżycia w niewoli są dość rzadkie.

Kontrowersyjne są również sposoby pozyskiwania gatunków do akwariów. Przykładem może być nabycie za 1,9 miliona dolarów amerykańskich przez japońskie akwarium w Toba pary zagrożonych wymarciem i prawem chronionych manatów z rzeki Geba na mocy uzgodnień handlowych pomiędzy Japonią i Gwineą Bissau, które wywołały liczne kontrowersje instytucji pozarządowych^[21].

Ekspozycje w akwariach publicznych

Rekin wielorybi w Georgia Aquarium

(c) Stan Shebs, CC BY-SA 3.0

Białucha w Vancouver Aquarium

Akwaria publiczne gromadzą i demonstrują – ogólnie rzecz ujmując – wszelkiego rodzaju organizmy wodne (flora i fauna). Oprócz ryb występują płazy, gady, mięczaki, szkarłupnie i inne bezkręgowce oraz ssaki morskie, a nawet ptaki, przy czym w akwariach znajdują się gatunki zarówno słodko-, jak i słonowodne. Akwaria mogą przyjmować bardzo specjalistyczne formy takie jak delfinarium, fokarium czy pingwinarium, a nawet rekinarium. Najczęściej spotykanymi mieszkańcami akwariów publicznych (w tym oceanariów) są^[22]:

• w akwariach słodkowodnych:
  • ryby (np. arowana srebrna),
  • bezkręgowce,
  • płazy (np. żaby),
  • gady (np. żółwie wodne),
• w akwariach morskich:
  • ryby (np. skrzydlice, błazenki, koniki morskie),
    • rekinarium (rekinkowate; lamnowate, np. rekin biały),
  • bezkręgowce, np.:
    • parzydełkowce,
    • mięczaki (np. małże, ośmiornice),
    • szkarłupnie (np. rozgwiazdy),
  • gady (np. żółwie wodne),
  • ssaki morskie,
    • delfinarium (walenie),
    • fokarium (płetwonogie, np. foki, lwy morskie)
    • wydry morskie
  • ptaki morskie, np.:
    • pingwinarium (pingwiny).

Kwestie techniczne i logistyka

Tunel podwodny "The Ocean Voyager" w Georgia Aquarium

Zdecydowana większość akwariów publicznych znajduje się w pobliżu morza lub oceanu, aby zapewnić stały dopływ naturalnej wody morskiej. Zdarzają się także lokalizacje śródlądowe (np. Shedd Aquarium w Chicago), dokąd woda morska dostarczana jest cysternami, w tym wypadku obsługa techniczna jest bardziej skomplikowana, a koszty są wyższe^[23]. Z kolei Georgia Aquarium korzysta z miejskiego wodociągu, a woda jest zasalana przy użyciu soli mineralnych i dodatków dostępnych dla akwarystyki amatorskiej.

Akwaria publiczne stosują także różne techniczne rozwiązania w zakresie ekspozycji. W 1985 roku rozpoczęto budowę pierwszego podwodnego przeźroczystego tunelu (tzw. „shark tunnel”) w Kelly Tarlton's Underwater World w Auckland (Nowa Zelandia)^[24]. W 2009 roku w Turkuazoo otwarto najdłuższy na świecie 80-metrowy tunel podwodny tzw. Marinescape SeaTube^[25].

W akwariach publicznych stosuje się następujące rodzaje zbiorników^[26]:

• zbiorniki-akwaria tradycyjne różnych wymiarów,
• zbiorniki duże (większe niż 200 metrów sześciennych objętości, o głębokości większej niż trzy metry) (zob. wielkości zbiorników),
• zbiorniki płytkie (stosunkowo duże na powierzchni, mniej niż jeden metr głębokości),
• zbiorniki sferyczne (zbiorniki ze szkła w kształcie półkulistym),
• zbiorniki półkoliste (zbiorniki ze szkła w kształcie ćwierć kuli),
• zbiorniki typu touchpool (zwiedzający i/lub pracownicy mają łatwy dostęp do zwierząt, mają możliwość ich dotykania, wyciągania z wody i zabawy),
• zbiorniki typu wave (zbiorniki ze sztucznie generowanymi falami morskimi),
• wałki (zbiorniki ze szkła w kształcie walca),
• tunele (zbiorniki z podwodnymi tunelami dla zwiedzających),
• baseny dla płaszczek (stosunkowo duże zbiorniki, mniej niż dwa metry głębokości, pięcioboczne).

Rodzaje zinstytucjonalizowanych akwariów

(c) Oosoom z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Budynek National Sea Life Centre and BCN canal w Birmingham

Jordi Casamitjana klasyfikuje akwaria – jako instytucje organizujące ekspozycje – następująco^[9]:

• sieci akwariów (Chain Public Aquarium, CHPA),
• duże niezależne akwaria (Big Independent Public Aquarium, BIPA) – posiadające co najmniej 30 akwarystycznych wystaw, lub co najmniej jeden zbiornik większy niż 200 metrów sześciennych,
• małe niezależne akwaria (Small Independent Public Aquarium, SIPA) – niespełniające kryteriów j.w.,
• pomocnicze akwaria (Auxiliary Aquarium, APA) – akwaria niezależne, które mają inne główne zadania niż demonstrowanie gatunków wodnych.

Według pierwszych ogólnoeuropejskich badań akwariów jako instytucji organizujących ekspozycje, dzieli się je ze względu na ich wielkość na^[15]:

• akwaria wystawowe nowej generacji (new-generation exhibition aquaria) – wielkość wystawy akwariowej od 1400 do 18 000 metrów kwadratowych,
• akwaria wielkoinwestycyjne (big investment aquaria) – wartość inwestycji wynosi od 4,5 do 92,5 milionów dolarów amerykańskich,
• akwaria o ogromnej pojemności (huge water volumes aquaria) – od 300 do 6000 metrów sześciennych,
• akwaria wielkozbiornikowe (very big tanks aquaria) – mające 4700 metrów sześciennych wody.

Sieci zinstytucjonalizowanych akwariów

Na rynku rekreacyjno-turystycznym w segmencie parków rozrywki sensu largo (obejmujących m.in. ogrody zoologiczne, ogrody botaniczne, akwaria, lunaparki, parki edukacyjne, parki miniatur i wszelakie inne odmiany parków rozrywki) istotne miejsce odgrywają tzw. placówki sieciowe. Na świecie istnieją cztery znane sieci akwariów, a mianowicie:

1. ogólnoświatowa sieć Sea Life Centre składająca się z 26 placówek zlokalizowanych w 13 krajach,
2. brytyjska sieć akwariów o nazwie Blue Reef Aquarium składająca się z 5 placówek w Wielkiej Brytanii,
3. brytyjska sieć akwarium-fokarium o nazwie Seal Sanctuary składająca się z 2 placówek w Anglii i 1 placówki w Szkocji,
4. amerykańska sieć 4 morskich parków rozrywki o nazwie SeaWorld.

Akwarium a oceanarium

Zarówno nazwą oceanarium, jak i akwarium w instytucjonalnym wymiarze określane są całe obiekty wraz z zapleczem technicznym oraz instytucje organizujące ekspozycje organizmów wodnych. Źródła literaturowe zwracają uwagę na następujące różnice:

1. W akwarium prezentowane są organizmy żyjące w "każdym" środowisku wodnym – w wodach słodkich, brachicznych lub słonych, natomiast w oceanarium – organizmy żyjące tylko w środowisku słonowodnym^[10]. W tym sensie oceanarium jest szczególnym rodzajem akwarium – jest to akwarium morskie^[27].
2. W oceanarium, w przeciwieństwie do akwarium, zgromadzone są bardzo duże zbiorniki (tanks), od 1 000 000 galonów (w przeliczeniu 3,8 mln litrów, tj. 3800 m³)^[10]. Dla przykładu Shedd Aquarium posiada łącznie 31000 m³.
3. Oceanarium w przeciwieństwie do akwarium w swojej kolekcji-ekspozycji musi posiadać duże ssaki morskie (np. delfin, foka, kaszalot, orka, lew morski)^[g].
4. W akwarium organizmy prezentowane są oddzielnie w poszczególnych akwariach-zbiornikach, podczas gdy w oceanarium gatunki są wymieszane w tym samym wielkim akwarium-zbiorniku^[10].
5. Akwarium zwykle funkcjonuje jako odrębna instytucja lub obiekt będący częścią ogrodu zoologicznego, natomiast oceanarium może przybierać trzy formy:

• oceanarium w formie tradycyjnego akwarium morskiego (np. Oceanarium w Lizbonie),
• oceanarium w formie specjalnie wydzielonej przybrzeżnej części parku morskiego (np. Marineland na Florydzie),
• oceanarium w formie basenu (np. delfinarium).

W znaczeniu podstawowym natomiast akwarium (jako zbiornik) jest częścią oceanarium (jako instytucji organizującej ekspozycję).

Akwarium a morski park rozrywki

Współczesne zinstytucjonalizowane akwaria i oceanaria coraz częściej przyjmują formę parków rozrywki oferując – oprócz podstawowej funkcji (jakie pełnią akwaria i oceanaria) polegającej na demonstrowaniu organizmów wodnych – szereg dodatkowych atrakcji na swoich terenie, takich jak zabawy, występy, pikniki, gry drużynowe, baseny kąpielowe. Przykładami morskich parków rozrywki (ang. marine theme parks) są w Europie Dolfinarium Harderwijk w Harderwijk (Holandia), czy w Ameryce SeaWorld San Diego w San Diego (Kalifornia, USA).

Akwaria realizowane są także w formie większych projektów edukacyjno-rozrywkowych, funkcjonują bowiem w ramach parków edukacyjnych. Dobrym przykładem jest tutaj amerykański Discovery World w Milwaukee.

Akwaria w Polsce i na świecie

Zobacz też

• akwarium (zbiornik)
• oceanarium
• morski park rozrywki

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Oceanaria. [w:] Atlas Zwierząt [on-line]. [dostęp 2011-04-04]. (pol.).
• Kelly Tarlton's Antarctic Encounter and Underwater World. Auckland. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• Association of Zoos and Aquariums. AZA. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• S.J.S.J. Berwid S.J.S.J., Czy delfiny muszą być atrakcja turystyczną?, Fundacja Oceanarium Warszawskie [dostęp 2011-04-04]  (pol.).
• A.R. Blanch, P. van den Sande, P. Bulto, C. Hispano, Health Management in Exhibition Aquaria, „Bulletin of European Association of Fish Pathologists” 1999, vol. 19, nr 6, s. 282-283.
• B. Brunner, The Ocean at Home: An Illustrated History of the Aquarium, Princeton Architectural Press, Princeton 2005 (ISBN 978-1-56898-502-2).
• aquarium, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2011-04-04]  (ang.).
• J. Casamitjana: Aquatic Zoos: A Critical Study of UK Public Aquaria in the Year 2004. Captive Animals' Protection Society, Manchester 2004. [dostęp 2011-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-07)]. (ang.).
• K.H. Doar: Case Studies in Aquarium History: Trends Discovered in Studying the History of Three Regional Aquariums. The Florida State University, College of Arts and Sciences, Florida 2007 (s.1). [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• S. Frank, Wielki atlas ryb, tłum. H. Szelęgiewicz, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1974.
• Oceanarium w Blue City. "Gazeta Stołeczna", 13 grudnia 2007. [dostęp 2011-04-04]. (pol.).
• The Georgia Aquarium Celebrates One-Year Anniversary, Georgia Aquarium, Atlanta 2006 (November 21).
• Learn all there is to know about the world's largest aquarium. The Georgia Aquarium Website – Zakładka "Newsroom". [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• Zoos and Aquariums of the World, „International Zoo Yearbook” 2010, vol. 44, nr 1, s. 251-431, ISSN 1748-1090 (zestawienie obejmuje instytucje-akwaria działające na świecie w 2010 roku)
• Zoo and Aquarium History: Ancient Animal Collections to Zoological Gardens, red. Vernon N. Kisling Jr., CRC Press, Boca Raton 2001 (ISBN 0-8493-2100-X).
• Witryna internetowa mobilnego oceanarium firmy La Femme. Firma La Femme. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• H. Lockhart: Why do people visit aquariums and zoos?. 5 July 2011. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• Mały słownik biologiczny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.
• Akwarystyka [w:] Mały słownik zoologiczny: ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976.
• E. Podgajna, Oceanarium zniknie z muzeum. Wyjedzie do Warszawy, "Gazeta Szczecin", 11 marca 2011
• Safety Rules for Manatee Aerial Survey. Portal Sirenian.org. [dostęp 2011-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (ang.).
• Akwarium [w:] Słownik Języka Polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• Turkuazoo czyli największe akwarium w Europie. www.odyssei.com. [dostęp 2011-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-15)]. (pol.).
• Aquarium (hasło). Webster's Dictionary Online. [dostęp 2011-04-04]. (ang.).
• Akwarium [w:] Wielka Encyklopedia PWN, t.1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 (ISBN 83-01-13358-9).
• Akwarystyka [w:] Wielka Encyklopedia PWN, t.1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 (ISBN 83-01-13358-9).