Język serbski

српски језик
srpski jezik
Obszar

Serbia (w tym Kosowo), Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Macedonia Północna, Bułgaria, Albania i inne

Liczba mówiących

ok. 12 milionów[1][2]

Pismo/alfabet

alfabet chorwacki, cyrylica serbska

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Serbia
 Kosowo[A][3]
 Bośnia i Hercegowina[4]
Organ regulującyRada Standaryzacji Języka Serbskiego
Ethnologue1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗sr
Kod ISO 639-2↗srp/scc
Kod ISO 639-3↗srp
IETFsr
Glottologserb1264
Ethnologuesrp
SILSRP
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku serbskim
Słownik języka serbskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Diasystem serbsko-chorwacki (2006)

Język serbski (serb. cрпски језик / srpski jezik) – język indoeuropejski z grupy zachodniej języków południowosłowiańskich, używany głównie przez Serbów. Ma status języka urzędowego w Serbii i spornym Kosowie. W Bośni i Hercegowinie jest jednym z trzech języków urzędowych, obok bośniackiego i chorwackiego. W sąsiednich i innych pobliskich krajach, m.in. w Czarnogórze[5], Chorwacji, Macedonii Północnej[6], Rumunii, Czechach[7] oraz na Węgrzech[8] i Słowacji[9], język serbski występuje jako język mniejszościowy. Łącznie językiem tym posługuje się ok. 12 mln ludzi[1].

Status języka serbskiego i kwestia jego odrębności od języka chorwackiego stanowi przedmiot kontrowersji politycznej[10][11].

Standardowy język serbski opiera się na dialekcie sztokawskim, który jest najszerzej rozpowszechnionym kodem komunikacyjnym na serbsko-chorwackim obszarze językowym[12].

Z punktu widzenia typologii lingwistycznej serbski jest językiem fleksyjnym[13]. W zdaniu przeważa szyk SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie), przy czym porządek wyrazów jest stosunkowo swobodny. W języku standardowym istnieje siedem przypadków, do których dołącza się przyimki. W serbskim stosunkowo rzadko stosuje się formy bezokolicznika, co wynika ze związków tego języka z bałkańską ligą językową[14].

Charakterystyczną cechą języka serbskiego jest stosowanie dwóch równoległych form zapisu: cyrylicy i alfabetu łacińskiego[15]. Do specyfiki ortografii serbskiej należy dopasowywanie postaci graficznej nazw obcych do pisowni serbskiej, zarówno w wersji łacińskiej, jak i w zapisie cyrylickim[16].

Rozwój literackiego języka serbskiego

W roli pierwszego literackiego języka Serbów wystąpił język staro-cerkiewno-słowiański, który w IX w. stał się pierwszym spisanym językiem słowiańskim. Pojawienie się pisanego języka słowiańskiego zawdzięczamy braciom Cyrylowi i Metodemu, greckim mnichom, którzy na prośbę księcia wielkomorawskiego Rościsława przybyli do jego państwa by tam prowadzić misję chrystianizacyjną w języku słowiańskim, co miało uchronić państwo wielkomorawskie przed wzrostem wpływów duchowieństwa niemieckiego na Morawach. Cyryl przed przybyciem na Morawy stworzył nowy alfabet (głagolica), którym w języku słowiańskim spisano przekłady najpotrzebniejszych modlitw i tekstów liturgicznych. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa w obrządku bizantyjskim Serbowie przyjęli staro-cerkiewno-słowiański.

Z racji tego, że księgi przepisywane były ręcznie szybko do tekstów zaczęły przenikać słowa i zjawiska fonetyczne charakterystyczne dla terenów, na których powstawały kopie tych ksiąg. W ten sposób język staro-cerkiewno-słowiański rozszczepił się na odmiany, zwane redakcjami języka cerkiewnosłowiańskiego. Rozwinęły się więc redakcje ruska, bułgarska, a od XII w. serbska języka cerkiewnosłowiańskiego, w której powstały najważniejsze teksty serbskiego średniowiecza – głównie akty prawne i żywoty świętych. Wraz z podbojem ziem serbskich przez Turków w XIV i XV w. doszło do zahamowania rozwoju piśmiennictwa serbskiego, które od tej pory ograniczać się będzie wyłącznie do cerkwi prawosławnej. W XVIII w. redakcja serbska języka cerkiewnosłowiańskiego została zastąpiona rosyjską, która wraz z językiem ludowym, a od lat 1980. także z tzw. słowianoserbskim, będącym połączeniem elementów języka rosyjskiego, cerkiewnosłowiańskich i ludowego serbskiego, staną się trzema równorzędnie używanymi językami literackimi.

Narodziny współczesnego języka serbskiego wiążą się z osobą Vuka Karadžicia, reformatora języka i pisowni serbskiej, który zerwał z tradycją cerkiewną i oparł język literacki na jednym z dialektów serbskich. Jak trudnym w praktyce było to zadanie niech świadczy fakt, że próbując tłumaczyć Nowy Testament przy pomocy wyłącznie języka ludowego, w którym brakowało słów potrzebnych do przekładu, często odwoływał się do tradycji cerkiewnej lub po prostu tworzył neologizmy. Jednak zapoczątkowana w drugim dziesięcioleciu XIX w. reforma Vuka Karadžicia po latach sporów doczekała się praktycznego zastosowania. Szczególną rolę w tym miały utwory wybitnych poetów serbskich tego okresu: Piotra Niegosza i Branka Radičevicia, którzy swe utwory stworzyli w języku opartym na ludowym języku serbskim.

Pierwsze gimnazjum z językiem serbskim powstało w 1791 roku w Karłowicach. Pierwszym popularnym pisarzem, piszącym w języku serbskim, był Dositej Obradovič, późniejszy założyciel pierwszej wyższej uczelni serbskiej.

W XIX w. popularna stała się idea jedności Słowian. Jednym z wariantów tej jedności miała być idea jugosłowiańska, czyli kulturalnej i językowej jedności południowych Słowian. W 1850 roku w Wiedniu podpisano umowę językową między Serbami i Chorwatami, która była początkiem tworzenia się standardu literackiego, który w dwudziestym wieku zyskał miano serbsko-chorwackiego lub chorwacko-serbskiego. Proces unifikacji języka zakończono w 1954 roku w Nowym Sadzie (Serbia), gdzie potwierdzono istnienie wspólnego języka standardowego dla Serbów, Chorwatów i Czarnogórców. Ustalono między innymi, że istnieje równoprawność dialektów chorwackich i serbskich oraz alfabetów łacińskiego i cyrylickiego. Po rozpadzie Jugosławii język serbsko-chorwacki w postaci unitarnego standardu oficjalnie przestał istnieć, ustępując miejsca oddzielnych wariantom językowym: serbskiemu, chorwackiemu i bośniackiemu.

Podział dialektalny

Język serbski w postaci standardowej opiera się na narzeczu sztokawskim, a dokładniej na dialektach szumadijsko-wojwodińskim i wschodniohercegowińskim[17][18]. Sztokawszczyzna stanowi również podstawę trzech innych południowosłowiańskich języków literackich (chorwackiego, bośniackiego i czarnogórskiego).

Na poziomie form literackich serbski, chorwacki, bośniacki i czarnogórski bywają traktowane jako narodowe odmiany policentrycznego języka standardowego[19], określanego kontrowersyjnym mianem języka serbsko-chorwackiego (lub sztokawszczyzną literacką)[20].

W obrębie sztokawszczyzny serbskiej istnieją dwa warianty wymowy:

Poza dialektem sztokawskim, będącym fundamentem współczesnego języka literackiego, na terenie Serbii wyróżnia się jeszcze dialekt torlacki[11]. Dialekt ten wykazuje liczne cechy wspólne z językami południowosłowiańskimi należącymi do podgrupy wschodniej i z tego względu jego przynależność jest kwestią sporną[21].

Dialekty te wraz z czterema standardami narodowymi podciąga się często pod pojęcie tzw. „języka serbsko-chorwackiego”. Miano to nie jest powszechnie akceptowane w krajach byłej Jugosławii, ale pozostaje w powszechnym użyciu wśród językoznawców i określa się nim wspólną podstawę, na której oparte zostały współczesne cztery standardy. Przy wzięciu pod uwagę aspektów socjolingwistycznych standardy te bywają również klasyfikowane jako odrębne języki[22][23], należące do diasystemu zwanego środkowo-południowosłowiańskim[24].

Użytkownicy języka serbskiego

Ok. 12 milionów[1] osób w Serbii uznaje język serbski za swoją mowę ojczystą – jest on tutaj językiem urzędowym. Serbski ma również status urzędowy w Bośni i Hercegowinie. Istnieje też duża serbska diaspora.

Pismo

Język serbski zapisany w alfabecie łacińskim i cyrylicy

Współcześnie funkcjonują dwa równoległe sposoby zapisu języka serbskiego: alfabet łaciński (zob. alfabet chorwacki) i cyrylica (zob. cyrylica serbska). Cyrylica, uważana za tradycyjne pismo Serbów, jest stosowana przede wszystkim w Serbii Środkowej, przez Serbów w Czarnogórze i BiH, rzadziej przez Serbów w Chorwacji i na północy Serbii w Wojwodinie. Oprócz geograficznych istnieją również polityczne uwarunkowania używania danego alfabetu. I tak gazety tradycyjne używają cyrylicy, cyrylicą zapisywane są teksty religijne i tradycyjne. Teksty nowoczesne używają obu alfabetów.

Rząd serbski na swojej stronie internetowej stwierdza: „Oficjalnym językiem Serbii jest serbski, a oficjalnie używanym alfabetem jest cyrylica, w użyciu jest też alfabet łaciński. Na obszarach zamieszkanych przez mniejszości etniczne prawo przewiduje użycie w obiegu oficjalnym języka i pisma mniejszości”[15].

Czasopisma stosują oba alfabety, na witrynach sklepów widać napisy w różnych alfabetach. Dokumenty oficjalne są jednak publikowane głównie cyrylicą.

W Czarnogórze przeważa obecnie alfabet łaciński.

Alfabet serbski

CyrylicaŁacinkaTranskrypcja
АаAaA
БбBbB
ВвVvW
ГгGgG
ДдDdD
ЂђĐđDź
ЕеEeE
ЖжŽžŻ
ЗзZzZ
ИиIiI
CyrylicaŁacinkaTranskrypcja
JjJjJ
КкKkK
ЛлLlŁ
ЉљLj ljL
МмMmM
НнNnN
ЊњNj njŃ
ОоOoO
ПпPpP
РрRrR
CyrylicaŁacinkaTranskrypcja
СсSsS
ТтTtT
ЋћĆćĆ
УуUuU
ФфFfF
ХхHhCh
ЦцCcC
ЧчČčCz
ЏџDž džDż
ШшŠšSz

Gramatyka

Zob. język serbsko-chorwacki.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Srpski jezik govori 12 miliona ljudi. [dostęp 2014-06-17].
  2. ↑ Српски језик говори 12 милиона људи, РТС, 20 lutego 2009 [dostęp 2021-09-01].
  3. ↑ Constitution of the Republic of Kosovo, s. 2 [dostęp 2018-01-17].
  4. ↑ Footitt Hilary, Michael Kelly, Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict, Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2012, s. 111–120, ISBN 0-230-36877-8, OCLC 797975722.
  5. ↑ Ustav Crne Gore, 20 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-20].
  6. ↑ Minority Rights Group International : Macedonia : Macedonia Overview, Minorityrights.org [zarchiwizowane z adresu 2012-10-26] (ang.).
  7. ↑ Minority Rights Group International : Czech Republic : Czech Republic Overview, Minorityrights.org [zarchiwizowane z adresu 2012-10-26] (ang.).
  8. ↑ Ungern [zarchiwizowane z adresu 2007-11-30] (niem.).
  9. ↑ Serbs in Slovakia granted minority status, B92 [zarchiwizowane z adresu 2013-11-10].
  10. ↑ Ralph W. Fasold, Jeffrey Connor-Linton, An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2006, s. 389, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880 (ang.).
  11. ↑ a b Krzysztof Krysieniel, Gdy wspólny (?) język dzieli... Polityczne i prawne skutki rozpadu języka serbsko-chorwackiego (względnie chorwacko-serbskiego), „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne”, 26, 2017, DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.023.8321.
  12. ↑ Collegium Antropologicum, School of Biological Anthropology, 1991, s. 311 (ang.).
  13. ↑ Insa Gülzow, Natalia Gagarina, Frequency Effects in Language Acquisition: Defining the Limits of Frequency as an Explanatory Concept, Berlin: Walter de Gruyter, 2007, s. 151, ISBN 978-3-11-019671-9, OCLC 811400824 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
  14. ↑ „Lingua e stile”, 36, Società editrice il Mulino, 2001, s. 440 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
  15. ↑ a b Становништво, језик и вера
  16. ↑ Thomas F. Magner, Introduction to the Croatian and Serbian Language, University Park, Pennsylvania: Penn State Press, 2010, s. 118, ISBN 978-0-271-04077-6 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
  17. ↑ Ljiljana Subotić, Dejan Sredojević, Isidora Bjelaković: Fonetika i fonologija: ortoepska i ortografska norma standardnog srpskog jezika. Filozofski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, 2012, s. 13-14. (serb.-chorw.).
  18. ↑ Darko Brodić, Alessia Amelio, Discrimination of Different Serbian Pronunciations from Shtokavian Dialect, s. 1 [dostęp 2018-01-20] (serb.-chorw.).
  19. ↑ Nikola Vučić, Većina lingvista ne želi biti u konfliktu s vladajućom ideologijom, Urban magazin, 15 czerwca 2016, s. 46–49, ISSN 1986-6143 [dostęp 2019-01-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-22] (serb.-chorw.).
  20. ↑ Mate Kapović, Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011 (ang.).
  21. ↑ The South Slav Journal (tom 20), Dositey Obradovich Circle, 1999, s. 5 (ang.).
  22. ↑ Graeme Trousdale: Introduction to English Sociolinguistics. Edinburgh University Press, 2010, s. 7. (ang.).
  23. ↑ Mirjana N. Dedaić, Daniel N. Nelson: At War with Words. Walter de Gruyter, 2012, s. 248-249. (ang.).
  24. ↑ Dalibor Brozović, Organska podloga hrvatskoga jezika, 1998 (serb.-chorw.).

Bibliografia

  • Thomas F. Magner: Introduction to the Croatian and Serbian Language. University Park, Pennsylvania: Penn State Press, 2010. ISBN 978-0-271-04077-6. (ang.).

Linki zewnętrzne

Języki słowiańskie
zachodniosłowiańskie
lechickie
czesko-słowackie
serbołużyckie
wschodniosłowiańskie
staroruski †
ruski †
południowosłowiańskie
zachodnie
serbsko-chorwacki
wschodnie
odrębne dialekty
(mikrojęzyki)
języki mieszane
  1. ↑ Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, która jest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ.
  2. ↑ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.

Media użyte na tej stronie

AlphabetiSerborum 1841.jpg

Serbian Cyrillic (annotated as “Serb. graec.”) and Serbian Latin c. 19th century with Comparative orthography of European languages.

Note “Serb. lat.” and “Croat.” columns contain several now obsolete Latin digraphs.