Hełm

(c) Auckland Museum, CC BY 4.0
Stahlhelm M1916, wojskowy hełm stalowy z okresu I wojny światowej

Hełm – rodzaj uzbrojenia ochronnego osłaniającego głowę. Znany i użytkowany od starożytności po współczesność. Dawniej stanowiący element zbroi chroniący przed ciosami zadawanymi bronią białą (np. mieczem, włócznią) lub przed pociskami broni miotającej (np. łuku, kuszy). Obecnie funkcjonujący jako standardowy element wyposażenia żołnierzy chroniący przed odłamkami i szrapnelami.

Historia

Hełmy znane były już w starożytności (m. in. w Asyrii, Babilonii, Egipcie, Grecji czy Rzymie). Pierwotnie wykonywano je ze skóry lub płytek rogowych, następnie zaczęto stosować metal (początkowo brąz a następnie żelazo i stal). Najstarsze egzemplarze hełmów zachowanych do czasów współczesnych pochodzą z terenów Mezopotoamii z okresu ok. 3000 lat p. n. e. Przyjmuje się jednak, że wytwarzano je już wcześniej i wykształciły się niezależnie w różnych kręgach kulturowych na świecie. Hełmy w ciągu swojej historii przybierały bardzo zróżnicowane formy, w zależności od kręgu kulturowego, dostępnych technologii i przeznaczenia. Szczególnie intensywnym etapem ich rozwoju był okres średniowiecza i renesansu, kiedy to pojawiały się ich najbardziej złożone konstrukcje (np. przyłbica, armet, salada), co miało również związek z intensywnym rozwojem zbroi. Oprócz pełnienia funkcji bojowej, hełmy zyskiwały niekiedy również ważne znaczenie symboliczne jako oznaka władzy lub statusu (zob. hełm heraldyczny). Stosowano je również w charakterze sportowym na turniejach rycerskich (zob. hełm turniejowy)[1].

Wraz z rozwojem broni palnej zarówno hełm jak i cała zbroja zaczęły stopniowo tracić na znaczeniu, ponieważ nie były w stanie zapewnić należytej ochrony przed coraz powszechniej stosowaną bronią strzelecką. Od ok. XVIII w. ze względu na niską przydatność, w wojsku powszechnie zaczęto zastępować je płóciennymi czapkami (np. trikorn, czako, rogatywka), co doprowadziło niemal do zaniku ich stosowania. Sam hełm zaczął zaś pełnić bardziej funkcję ozdobną niż praktyczną, pozostając niekiedy na wyposażeniu nielicznych formacji (jak np. ciężkiej jazdy – kirasjerów).

Hełm na nowo pojawił się w powszechnym użyciu wojskowym dopiero w czasie I wojny światowej. Miało to związek z masowym wykorzystaniem nowoczesnej artylerii, generującej olbrzymie straty wśród żołnierzy, których płócienne czapki nie zapewniały żadnej ochrony przed odłamkami i szrapnelami. Ze względu na fakt, iż gwałtownie zaczęła rosnąć liczba ofiar z ranami głowy (ciężkimi w leczeniu i często śmiertelnymi), zwrócono uwagę na konieczność zapewniania żołnierzom należytej ochrony. Pierwsi na ten problem zareagowali Francuzi, wprowadzając już w 1914 r. „stalowe ochraniacze” zakładane pod czapki, a następnie wprowadzając w 1915 r. stalowy hełm Adriana, który stał się pierwszym nowoczesnym hełmem wojskowym. Niemal od razu w ich ślady poszli Brytyjczycy, wprowadzając hełm Brodiego. Niedługo potem Inni członkowie Ententy, rozpoczęli przyjmowanie hełmów francuskich lub brytyjskich, bądź tworzyli ich lokalne modyfikacje[2][3]. Zapotrzebowanie na stalowe hełmy nie pozostało również niezauważone w armiach państw centralnych, gdzie początkowo wprowadzono prowizoryczne hełmy Gaede, a następnie opracowano nowoczesny stahlhelm M1916[2][4][5][6].

Od tego czasu hełmy stały się standardowym wyposażeniem żołnierzy we wszystkich armiach i utrzymują się w tej roli do dziś. Współcześnie w ich produkcji zamiast stali stosuje się najczęściej włókna syntetyczne, zapewniające większą wytrzymałość (np. kevlar czy nylon balistyczny).

Budowa

Typy hełmów.jpg

Konstrukcję wszystkich hełmów stosowanych w historii łączył zasadniczo ten sam punkt odniesienia, determinowany przez kształt ludzkiej głowy i ułożenia na niej narządów (oczu, uszu, ust). W związku z czym, mimo występowania zróżnicowanych form konstrukcyjnych łączyła je konieczność osłony przede wszystkim mózgoczaszki, umożliwienia obserwacji, oddychania i słyszenia. Główną częścią hełmu jest jego dzwon, osłaniający największą część głowy i stanowiący podstawę do montażu ewentualnych elementów dodatkowych (w zależności od potrzeb)[7].

W zależności od konstrukcji możemy wyróżnić 3 podstawowe typy hełmów:[8]

  • Hełmy otwarte – osłaniające głowę, ale nie zakrywające twarzy (np. łebka, morion, a także wszystkie hełmy współczesne).
  • Hełmy półotwarte – osłaniające głowę i częściowo zakrywające twarz (np. niektóre typy kapalinów i salad).
  • Hełmy zamknięte – osłaniające głowę i zakrywające twarz (np. hełm garnczkowy, przyłbica).

Elementy składowe

Helmet elements.jpg

Przykłady hełmów na przestrzeni wieków

Zobacz też

Przypisy

  1. Kwaśniewicz 2005 ↓, s. 31-35, 46.
  2. a b Helmet prototype (‘Gaede Helmet’) (ang.). IWM. [dostęp 2020-02-28].
  3. Peter Suciu: The first modern steel combat helmet: the French ‘Adrian’ (ang.). Military Trader, 2019-11-08. [dostęp 2020-02-28].
  4. German WWI Imperial Army Detachment Gaede Steel Helmet (ang.). International military antiques. [dostęp 2020-02-28].
  5. Edward Tenner: Hardheaded Logic: The Helmet is older than the city-state and newer than the airplane (ang.). American Heritage, 2003. [dostęp 2020-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-28)].
  6. Tubbs 2000 ↓, s. 16–17.
  7. Kwaśniewicz 2005 ↓, s. 23, 34-35.
  8. Kwaśniewicz 2005 ↓, s. 33.

Bibliografia

  • Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon dawnego uzbrojenia ochronnego. Warszawa: Bellona, 2005. ISBN 83-11-10063-2.
  • Floyd R. Tubbs, Robert W. Clawson: Stahlhelm: Evolution of the German Steel Helmet. Kent (Ohio): Kent State University Press, 2000. ISBN 978-0-87338-677-7.

Media użyte na tej stronie

Helm for the Joust of Peace (Stechhelm) MET DP271142.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
German, probably Nuremberg; Helm for the joust of peace (Stechhelm); Helmets
Helmet MET DP152934.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Helmet; Turkish, probably Istanbul; Helmets
Helmet (Hoshi- Kabuto) in the 16th-Century Style MET DP244586.jpg
Autor: , Licencja: CC0
Japanese; Helmet (Hoshi kabuto) in the 16th-century style; Helmets
Sallet MET 04.3.226 004june2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
German, Nuremberg; Sallet; Helmets
Hjälm m1823.jpg
Autor: Armémuseum, Licencja: CC0
Hjälm m/1823 för manskap vid Livregementets dragoner Armémuseums inventarienummer: 31447
Morion MET 29.158.49 004AA2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
German; Morion; Helmets
Helmet MET 36.25.117 001mar2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Turkish; Helmet; Helmets
Sallet MET 14.25.573 005mar2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Italian; Sallet; Helmets
Casque-spectra-2.JPG
Autor: Martial Grenot, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Helmet model Spectra
Helmet (AM 607044-2).jpg
(c) Auckland Museum, CC BY 4.0
German M1916 steel helmet, WW1
Nasalhelm.jpg
Autor: Held in pantoffeln, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nasalhelm aus Esztergom, Ungarn.
Helmet elements.jpg
Autor: Sumek101 (compilation); Original photo authors: Jackanapes, Metropolitan Museum of Art, Erik Lernestål, Licencja: CC BY-SA 4.0
Helmet elements
Helmet MET DP152917.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Iranian; Helmet; Helmets
Stahlhelm M40.jpg
Autor: Gerald Zehetner, Licencja: CC BY-SA 4.0
A helmet M40 of Nazi German Luftwaffe
Boars's tusk helmet NAMA6568 Athens Greece1.jpg
Autor: Jebulon, Licencja: CC0
Boar’s tusk helmet with cheek-guards and a double bone hook on top. Mycenae, chamber Tomb 515, 14th – 13th cents. BC. N°6568
Bascinet MET 29.158.45 006AA2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Italian; Bascinet; Helmets
Close-Helmet MET DP328549.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Possibly Dutch or Italian; Close-helmet; Helmets
Typy hełmów.jpg
Autor:

Photo authors: Rogers Fund / Metropolitan Museum of Art;

Faganarms Inc., Licencja: CC BY-SA 4.0
Typy hełmów: otwarty, półotwarty, zamknięty
Armet MET 29.158.51 006AA2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Italian, Milan; Armet; Helmets
Visored Bascinet MET 04.3.247 009june2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
German; Visored bascinet; Helmets
Cabasset MET 27.159.12 004AA2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Italian; Cabasset; Helmets
Bronze helmet of Corinthian type MET DT7210.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Greek; Helmet of Corinthian type; Bronzes
Helmet of the Montefortino Type MET DP701214.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Etruscan; Helmet; Helmets
Lamellar Helmet MET DP124328.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Mongolian or Tibetan; Lamellar helmet; Helmets
Barbute MET 60.151 009AA2015.jpg
Autor: , Licencja: CC0
Italian, Brescia; Barbute; Helmets
HelmBasel2.jpg
Hełm garnczkowy
Bascinet MET 29.158.33 005AA2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
German; Bascinet; Helmets
War Hat MET 29.150.9a 005AA2015.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Spanish; War hat; Helmets
Helm Legio II Augusta fotoCThunnissen.jpg
Autor:
Claudia Thunnissen
, Licencja: CC BY 4.0
Helm, deel van wapenrusting Romeinse soldaat. Reconstructie.