Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe

Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe
Gdynia America Line - GAL
Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe S.A.

b. siedziba GAL'u przy ul. Portowej 15, ob. siedziba KM Policji (1946-1951)
Państwo

 Polska

Siedziba

Gdynia

Data założenia

1930

Data likwidacji

1950

Forma prawna

spółka akcyjna

Dyrektor

Hilary Sarnecki

brak współrzędnych
b. siedziba GAL'u w Gdyni przy ul. Świętojańskiej 10 (1946)
b. siedziba GAL'u w Gdyni w budynku Żeglugi Polskiej przy ul. Waszyngtona 44, od 1945 budynek Dowództwa Marynarki Wojennej (1930-1932)
b. siedziba GAL'u w Pałacu Kronenberga w Warszawie przy pl. Małachowskiego 4 (1934-1939)

Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe S.A. (Gdynia America Line - GAL) – polsko-duńska spółka akcyjna z siedzibą w Gdyni, utworzona w 1930 pod nazwą Polskiego Transatlantyckiego Towarzystwa Okrętowego - PTTO (Polish Transatlantic Shipping Company Limited) z myślą o zaznaczeniu polskiej obecności na Atlantyku; w 1934 przekształcona w Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe.

Historia i flota PTTO

W 1930 polski rząd, wobec rosnącej emigracji do Ameryki Północnej i Południowej, zdecydował się na zakup istniejącej linii żeglugowej (wraz ze statkami i istniejącym aparatem organizacyjnym) z prawem korzystania z przystani w Nowym Jorku. Po niepowodzeniu rokowań z Niemcami wybrano duńskiego armatora Kompanię Wschodnio-Azjatycką (The East Asiatic Company Limited - EAC, Det Østasiatiske Kompagni) w Kopenhadze, który dysponował czterema parowymi statkami pasażerskimi o nazwach Latvia (ex- Rossija, zbud. 1908), Polonia (ex-Kursk, zbud. 1910), Estonia (ex– Car, zbud. 1912) i Lithuania (ex- Carica, zbud. 1915). Dla ich eksploatacji Det Østasiatiske Kompagni utworzyła osobne towarzystwo Bałtycko-Amerykańską Linię (Baltic America Line, BAL), która w latach 20. pływała na liniach między Gdańskiem i Lipawą a Nowym Jorkiem i Halifaxem[1].

Duński armator przejął linię i statki od nieistniejącej już Russian American Line, upadłej po rewolucji w Rosji. Statki i linia powstały m.in. dzięki inwestycji, której dokonała wdowa po carze Aleksandrze III, Maria Fiodorowa, przeznaczając swoje klejnoty na rozwój floty. Stąd statki nazywano klejnotami księżniczki Dagmary. Z uwagi właśnie na pochodzenie carycy z Danii (do której powróciła w 1919) i jej powiązania, flotę przejął armator duński.

Duńczycy okazali się skorzy do zawarcia transakcji, bowiem w 1931 władze Stanów Zjednoczonych poważnie ograniczyły kwoty imigranckie i linii zagroziła upadłość. M. in. z tego powodu duński armator sprzedał już wcześniej pod banderę japońską statek Latvia (nazwany Fuso Maru, zatonął on następnie w czasie II wojny światowej z licznymi ofiarami). Pozostałe trzy statki wraz z linią przejął polski armator. W ten sposób powstało "PTTO", w którym początkowo kapitanów zapewniała strona duńska, a polscy kapitanowie pełnili rolę dublerów, przygotowując się do samodzielnego dowodzenia statkami.

11 marca 1930 roku zawarto umowę między Żeglugą Polską a Det Østasiatiske Kompagni o powołaniu spółki akcyjnej Polskie Transatlantyckie Towarzystwo Okrętowe Linia Gdynia–Ameryka z siedzibą w Gdyni[2]. Udział strony polskiej wynosił 75% akcji[2]. Za kwotę 18 milionów ówczesnych złotych, rozłożoną na raty i zabezpieczoną na hipotekach statków, strona polska zakupiła całą Bałtycko-Amerykańską Linię ze statkami, biurami i przystanią w Nowym Jorku[2].

Z trzech przejętych statków SS Polonia pływała w "PTTO" pod poprzednią nazwą, natomiast Estonia i Lithuania nazwane zostały SS Pułaski i SS Kościuszko, dla podkreślenia związków polsko-amerykańskich.

W 1932 roku w miejsce Żeglugi Polskiej akcjonariuszem PTTO został Skarb Państwa[3]. 1 października 1932 roku siedzibę przeniesiono z Gdyni do Warszawy[2]. W październiku 1934 roku udziałowcy PTTO zdecydowali o zmianie firmy na Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe S.A., w skrócie GAL, zmieniając też flagę i odznakę armatorską[4].

Statki PPTO

Historia i flota GAL'u

Po zmianie nazwy na GAL prowadziła przewozy pasażerskie na liniach:

W końcu sierpnia 1939 dysponowała 8 statkami[5]:

  • MS Piłsudski, tonaż 14 294 BRT, załoga 310 osób, zatonął 26 listopada 1939 u wybrzeży Anglii (mina lub torpeda?)
  • MS Batory, 14 287 BRT, 313 osób (w okresie wojny załoga liczyła od 212 do 253 osób, w tym: od 17 do 69 obcokrajowców)
  • MS Chrobry, 11 442 BRT, 264 osoby, zbombardowany w norw. fiordzie Vest 14 maja 1940 (dobity nazajutrz torpedą lotniczą)
  • MS Sobieski, 11 030 BRT, 186 osób (w okresie wojny załoga liczyła od 194 do 213 osób, w tym: od 51 do 83 obcokrajowców)
  • SS Kościuszko, 6 852 BRT, 45 osób (w październiku 1944 wśród 200-osobowej załogi, pływało 83 obcokrajowców stanowiąc 41,5% załogi)
  • SS Pułaski, 6 345 BRT, 46 osób (w lipcu 1945 Polacy stanowili wyraźną mniejszość w załodze: 42 osoby przy 191 obcokrajowcach)
  • MS Morska Wola, 3 223 BRT, 36 osób (w okresie wojny liczebność załogi wynosiła od 31 do 38 osób)
  • MS Stalowa Wola, 3 133 BRT, 37 osób (w okresie wojny liczebność załogi wynosiła od 33 do 38 osób)

W okresie II wojny światowej działała w Wielkiej Brytanii. 25 lipca 1940 została zarejestrowana tam jako spółka prawa polskiego, a dla umożliwienia nabywania nowych statków powołała w Londynie spółkę-córkę prawa brytyjskiego Gdynia-America Shipping Lines (GASL)[6]. Mimo strat wojennych, powiększyła flotę do 13 statków w maju 1945.

Po uznaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej przez państwa zachodnie, w lipcu 1945 roku nadzór nad GAL przejęło Ministerstwo Żeglugi i Handlu Zagranicznego rządu w kraju[7]. GAL został wpisany do rejestru handlowego jako firma pod przymusowym zarządem państwowym, do czasu powołania nowych organów[7]. 1 października 1946 roku centralę GAL przeniesiono do kraju[7]. 31 grudnia 1950 roku rząd zdecydował o zaprzestaniu działalności przez GAL, a także Żeglugę Polską i Polbryt, a ich majątek podzielono, przenosząc do utworzonych 1 stycznia 1951 roku dwóch przedsiębiorstw państwowych:

Formalnie proces likwidacji GAL zakończył się dopiero 31 maja 1963 roku[8]. W latach 1946-1951 spółka była też właścicielem sopockiego Grand Hotelu.

W latach 1948-1953 rządy Polski i Danii prowadziły negocjacje nt. odszkodowania za będące w rękach duńskich akcje GAL. Ostatecznie w 1953 r. Det Østasiatiske Kompagni A/S przyznane zostało odszkodowanie w wysokości 1220 tys. duńskich koron za 2000 akcji Gdynia – Ameryka Linie Żeglugowe SA[9].

Przedstawicielstwa

GAL utrzymywał sieć przedstawicielstw w kraju i za granicą (spółek, oddziałów, delegatur), którą poddawano częstej korekcie, również zmianom ich statusu. Za granicą mieściły się np. w Londynie, Nowym Jorku[10], Pradze[11], Rydze, Bukareszcie[12], Buenos Aires, Tel Awiwie, Kopenhadze i Gdańsku. W kraju np. w Warszawie[13], Lwowie, Krakowie, Rzeszowie, Lublinie, Kowlu, Łucku, Brześciu i Tarnopolu. Utrzymywano też sieć agencyjną. W okresie II wojny światowej działały biura w Londynie i Nowym Jorku, zaś po wojnie również w Warszawie, Szczecinie, Gliwicach, Kopenhadze, Pradze i Bombaju[14]. Do dnia dzisiejszego funkcjonuje spółka przedstawicielska Gdynia America Shipping Lines (London) Ltd., jednakże od 2016 udziały należą do osoby prywatnej[15][16]

W Nowym Jorku GAL dzierżawił początkowo przystań Bush Pier w Brooklynie, a od 1935 roku większą przystań Hoboken[4].

Dyrektorzy zarządzający

  • 1930-1932 - inż. Michał Benisławski (1866-1933)[17][18]
  • 1932-1939 - Aleksander Leszczyński (1891[19]-1939)[20]
  • 1940-1945 - Marius Plinius, kurator[21] (1894-1962)[22]
  • 1940-1941 - Bohdan Nagórski, kurator (1890-1987)
  • 1941-1942 - dr Stanisław Darski, kurator (1891-1983)
  • [1945][23] 1946-1949 - Marius Plinius
  • 1949-1950 - dr Stanisław Darski
  • 1950 - Hilary Sarnecki (1915-2008)

Dyrektorzy Gdynia America Shipping Lines (London) Limited

  • 1976-1981 - Mieczysław Kowalikowski

Siedziba

Pierwsza siedziba PPTO mieściła się w budynku Żeglugi Polskiej z 1929 w Gdyni przy al. Waszyngtona 44 (1930-1932), kolejna - w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 116, róg ul. Złotej 10 (1932-1934), obecnie nie istnieje, i w Pałacu Kronenberga przy pl. Małachowskiego 4 (1934-1939), również nie istnieje. W okresie II wojny światowej zarząd spółki znajdował się w Londynie (1939-1946). Decyzją Prezydium Komitetu Ekonomicznego przy Radzie Ministrów z 9 lipca 1946 centralę GAL'u przeniesiono do Gdyni lokując ją w budynku Polskiej Agencji Morskiej przy ul. Świętojańskiej 10 (1946), w b. budynku Bergtransu z 1937 przy ul. Portowej 13-15 (1946-1951)[14][24].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 17-18.
  2. ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 26-27.
  3. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 28.
  4. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 44.
  5. ↑ VII. Załączniki. W: Jan Sawicki, Stanisław Sobiś: Na alianckich szlakach 1939-1946. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1985, s. 280-281. ISBN 83-215-3270-5.
  6. ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 266, 279.
  7. ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 341.
  8. ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 346-347.
  9. ↑ Robert Andrzejczyk, Duńskie roszczenia z tytułu nacjonalizacji Gdynia – Ameryka Linie Żeglugowe SA(1945–1953), w: Żądamy pracy dla naszych ojców Strajki protesty i bunty od epoki nowożytnej po połowę XX wieku. Perspektywa gospodarcza i społeczna, red. T. Głowiński, M. Zawadka, 2022, s. 158-159.
  10. ↑ również w Chicago, Pittsburgu, Bostonie, Montrealu, Winnipeg, Toronto i Edmonton
  11. ↑ również w Użgorodzie
  12. ↑ również w Konstancy
  13. ↑ do czasu przeniesienia centrali z Gdyni do Warszawy
  14. ↑ a b Henryk Dehmel: Gdynia-Ameryka. Linie żeglugowe S.A. 1930-1950, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969
  15. ↑ Henryk Dehmel: Gdynia-Ameryka. Linie żeglugowe S.A. 1930-1950, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969, s. 28-30
  16. ↑ Informacja z rejestru firm (Companies House)
  17. ↑ według H. Dehmel: Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe S.A. 1930-1950, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969, s. 27
  18. ↑ Encyklopedia Gdyni, Verbi Causa Gdynia 2006
  19. ↑ Gabriele Baumgartner (opr.): Polski Indeks Biograficzny, Walter de Gruyter 2012, s. 907, ISBN 3-11-094797-8, ISBN 978-3-11-094797-7
  20. ↑ Anna Mazurkiewicz: East Central Europe in Exile Volume 1: Transatlantic Migrations, Cambridge Scholars Publishing 2014, 380 s., ISBN 1-4438-6891-4, ISBN 978-1-4438-6891-4
  21. ↑ według H. Dehmel: Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe S.A. 1930-1950, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969, s. 106-107
  22. ↑ Marius Plinius (1894-1962) - Mémorial Find a Grave, www.findagrave.com [dostęp 2020-01-19] (fr.).
  23. ↑ początkowo w charakterze kuratora GAL'u według H. Dehmel: Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe S.A. 1930-1950, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969, s. 175
  24. ↑ Encyklopedia Gdyni, 2006

Bibliografia

  • Henryk Dehmel: Gdynia-Ameryka. Linie żeglugowe S.A. 1930-1950, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969, 230 s.
  • Jan Piwowoński, Flota spod biało-czerwonej, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989, ISBN 83-10-08902-3, OCLC 834682944.
  • Jerzy Miciński, Bohdan Huras, Marek Twardowski: Księga statków polskich 1918–1945. Tom 3. Gdańsk: Polnord Wydawnictwo Oskar, 1999. ISBN 83-86181-45-1.
  • Robert Andrzejczyk, Duńskie roszczenia z tytułu nacjonalizacji Gdynia – Ameryka Linie Żeglugowe SA (1945–1953), w: Żądamy pracy dla naszych ojców Strajki protesty i bunty od epoki nowożytnej po połowę XX wieku. Perspektywa gospodarcza i społeczna, red. T. Głowiński, M. Zawadka, Wrocław 2022, s. 149-160, ISBN 978-83-6629-213-0

Przypisy

Flota handlowo-pasażerska spółki Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe
Typ Polonia
Typ Piłsudski
Typ Sobieski
Typ Jagiełło
Pozostałe
Polska Marynarka Handlowa

Bandera Polskiej Marynarki Handlowej

Media użyte na tej stronie

Gdynia, Dowództwo Marynarki Wojennej RP - fotopolska.eu (260013).jpg
(c) Yanek / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Budynek Dowództwa Marynarki Wojennej RP przy ul. Waszyngtona.
State Flag of Poland.png
Flaga Polski z godłem, wersja symboliczna. Oparta na Image:Flag of Poland.svg i Image:Herb Polski.svg. Uwaga: godło użyte w tej grafice jest oficjalne. Niestety jest ono dostępne tylko w formacie rastrowym (bitmapowym), stąd zamieszczona poniżej dodatkowa wersja tej grafiki w formacie SVG korzysta z nieoficjalnego wizerunku godła.
Kronenberg Palace in Warsaw - c.1871.jpg
Pałac Kronenberga krótko po ukończeniu budowy