Jan Krzysztof Gniński

Jan Krzysztof Gniński
	(c) Bastian, CC BY 3.0; Trach
Data urodzenia	ok. 1620
Data śmierci	1685
Ojciec	Stanisław Gniński
Dzieci	Jan Chryzostom Gniński

Jan Krzysztof Gniński herbu Trach (ur. ok. 1620, zm. 1685) – marszałek sejmu zwyczajnego w Warszawie w 1659 roku^[1], marszałek sejmu zwyczajnego 1664/1665 roku^[2], podkanclerzy koronny w latach 1681–1685, wojewoda malborski w 1681 roku, wojewoda chełmiński w latach 1668–1681, podskarbi nadworny koronny w latach 1667–1668, regent kanclarii większej koronnej w latach 1664–1665, regent kancelarii mniejszej koronnej w latach 1661–1664, podkomorzy pomorski w latach 1659–1668, starosta gnieźnieński w 1645 roku, starosta nakielski w latach 1662–1668, starosta radzyński w 1665 roku, starosta kiszporski w 1681 roku^[3], starosta goniądzki, grodecki, knyszyński, kowalewski w latach 1668–1681^[4], poseł nadzwyczajny Rzeczypospolitej w Królestwie Francji w 1682 roku^[5], ambasador Rzeczypospolitej w Imperium Osmańskim w latach 1677–1679^[6], poseł Rzeczypospolitej w Królestwie Szwecji w 1667 roku^[7], poseł Rzeczypospolitej w Królestwie Danii w 1667 roku^[8].

Życiorys

Syn Stanisława na Gninie i p. Cieleckiej. W młodości przebywał na dworze Stanisława Lubomirskiego. W roku 1645 uczestniczył w poselstwie, wyprawionym do Paryża przez Marię Ludwikę. W roku 1647 otrzymał starostwo gnieźnieńskie. W 1648 roku był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa poznańskiego^[9]. W listopadzie i grudniu 1657 posłował do Danii by przygotować współpracę wojskową przeciwko Szwedom. Brał udział w wojnach polsko-szwedzkich.

Wielokrotnie (lata: 1646, 1647, 1650, 1652, 1653-1654, 1658, 1659, 1662 i 1664) był posłem na sejm, 2 razy obrany marszałkiem sejmu (1659 i 1665), a 3-krotnie (1658, 1662 i 1673) marszałkiem trybunału. Poseł na sejm 1653 roku z województwa poznańskiego i kaliskiego^[10].

W roku 1659, nominowany już na podkomorstwo pomorskie, został wybrany komisarzem do układów pokojowych w Oliwie. W 1660 otrzymał starostwo nakielskie. Jako wierny zwolennik polityki Marii Ludwiki, regent kancelarii (1661 – mniejszej, 1664 – większej) i pierwszy sekretarz królewski, odgrywał ważną rolę na dworze królewskim. Poseł województw poznańskiego i kaliskiego na sejm 1661 roku^[11]. Po sejmie 1664/1665, gdzie z ramienia stronnictwa dworskiego forsował działania przeciwko Jerzemu Lubomirskiemu, został podskarbim nadwornym. Poseł województwa malborskiego na sejm jesienny 1666 roku^[12]. W roku 1667 ponownie posłował do: Szwecji, Danii i książąt niemieckich, w sprawie pomocy dla Polski walczącej z Turkami. W 1668 został mianowany wojewodą chełmińskim (funkcję sprawował do 1680). Na sejmie abdykacyjnym 16 września 1668 roku podpisał akt potwierdzający abdykację Jana II Kazimierza Wazy^[13]. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 5 listopada 1668 roku na sejmie konwokacyjnym^[14]. Podpisał pacta conventa Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 roku^[15]. Na sejmie 1670 wyznaczono go na posła i pierwszego komisarza do rokowań z Moskwą, dokąd udał się w roku 1671. Dwa lata później brał udział w bitwie pod Chocimiem. W czasie elekcji 1674 roku został sędzią generalnego sądu kapturowego^[16]. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 15 stycznia 1674 roku na sejmie konwokacyjnym^[17].

Elektor Jana III Sobieskiego z województwa chełmińskiego w 1674 roku^[18], podpisał jego pacta conventa^[19]. Po elekcji Jana III Sobieskiego pełnił, będąc współpracownikiem króla, funkcje kanclerskie. Poseł sejmiku malborskiego województwa chełmińskiego na sejm 1677 roku^[20]. Poseł sejmiku kowalewskiego na sejm 1678/1679 roku, sejm 1681 roku^[21].

Z odbytych, najsłynniejszym było poselstwo z lat 1677-1678 do Turcji celem ratyfikacji traktatów żurawińskich, w których towarzyszył mu m.in. Samuel Proski. Po śmierci żony, Doroty z Jaskólskich, w roku 1679 przywdział szaty duchowne. W 1681 został mianowany podkanclerzem koronnym, a nieco wcześniej wojewodą malborskim (1680-1681). Brał udział, towarzysząc Janowi III Sobieskiemu, w odsieczy wiedeńskiej (1683) i w 2 bitwach pod Parkanami.

Twórczość

Ważniejsze utwory

Mowa podczas wręczania dyplomu elekcji Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu 7 lipca 1669, wersję łacińską ogł. A.C. Załuski Epistolarum historico-familiarum tomus primus, Braniewo 1709, s. 132-134; wersja pol.: rękopis Biblioteki Ossolińskich, nr 244/II k. 21-24
Relacja legacji tureckiej... do Machmet sołtana... w roku Pańskim 1677, wygłoszona na sejmie grodzieńskim 9 i 10 lutego 1679, wyd. F. Pułaski pt. „Źródła do poselstwa Jana Gnińskiego... do Turcji w latach 1677–1678”, Warszawa 1907, Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Muzeum K. Świdzińskiego t. 20/22 (tu także reprodukcje – jedna wielobarwna – współczesnych obrazów ukazujących sceny z poselstwa), fragmenty przedr. A. Przyboś, R. Żelewski Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI-XVIII stulecia, Kraków 1959; rękopis (oryginał) znajdował się w Bibliotece Krasińskich, nr 708 (vel 3606)
Mowa wygłoszona na sejmie grodzieńskim 8 lutego 1679, wyd. F. Pułaski pt. „Źródła do poselstwa Jana Gnińskiego... do Turcji w latach 1677–1678”, Warszawa 1907, Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Muzeum K. Świdzińskiego t. 20/22

Listy i materiały

Do Michała Kazimierza Radziwiłła, Kadzyń: 8 października i 3 listopada 1669; Bóbr, 11 października 1671; ogł. M. Malinowski Źródła do dziejów polskich, t. 2, Wilno 1884
Listy od papieskiego Sekretariatu Stanu z 1674, wiad. podał P. Savio „De actis Nuntiaturae Poloniae quae Partem Archivi Secretariatus Status constituunt”, Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 139
Korespondencja z lat 1677-1679 (listy i pisma urzędowe, m.in. do i od: Jana III Sobieskiego, S. Jabłonowskiego, Mirona Kostyna, A. Modrzejowskiego, K. Paca, J. Potockiego, S. Proskiego, A. Trzebickiego, D. Wiśniowieckiego, S. Wydżgi i M. Zamoyskiego), wyd. F. Pułaski pt. „Źródła do poselstwa Jana Gnińskiego... do Turcji w latach 1677–1678”, Warszawa 1907, Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Muzeum K. Świdzińskiego t. 20/22
Pro informatione, in qualibus functionibus Rpcae Polonae... Joannes Gniński... existebat (biografia łacińska, obejmująca okres lat 1644-1677), ogł. F. Pułaski pt. „Źródła do poselstwa Jana Gnińskiego... do Turcji w latach 1677–1678”, Warszawa 1907, Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Muzeum K. Świdzińskiego t. 20/22, s. 473-475.
Akta rozmaite (pisma dyplomatyczne, instrukcje, rachunki, itp.) związane z poselstwem do Turcji w latach 1677–1678, wyd. F. Pułaski pt. „Źródła do poselstwa Jana Gnińskiego... do Turcji w latach 1677–1678”, Warszawa 1907, Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Muzeum K. Świdzińskiego t. 20/22.

Przypisy

↑ Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948, s. 153-154.
↑ Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948, s. 154.
↑ Paweł Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich: 1454-1772, Toruń 1921, s. 109.
↑ Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Krzysztof Chłapowski, Stefan Ciara, Łukasz Kądziela, Tomasz Nowakowski, Edward Opaliński, Grażyna Rutkowska, Teresa Zielińska. Kórnik 1992, s. 168.
↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 67.
↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 140.
↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 135.
↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 57.
↑ Svffragia Woiewodztw, y Ziem Koronnych, y Wielk. Xięstwa Litewskiego. Zgodnie na Naiaśnieyszego Iana Kazimierza Obranego Krola Polskiego [...]. Dane, między Warszawą, a Wolą, Dnia 17. Listopada, Roku 1648, [b.n.s].
↑ Tomasz Ciesielski, Sejm brzeski 1653 r., Toruń 2003, s. 276.
↑ Stefania Ochmann-Staniszewska, Sejmy lat 1661-1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wrocław 1977, s. 248.
↑ Paweł Krakowiak, Dwa Sejmy w 1666 roku, Toruń 2010, s. 488.
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, 481.
↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 498.
↑ Porzadek na seymie walnym electiey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego tylko aktu elekcyey należące vchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego tysiąc sześćset sześćdziesiąt dziewiątego dnia wtorego miesiąca maia. [b.n.s]
↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey Między Warszawą a Wolą, przez opisane Artykuły do samego tylko Aktu Elekcyey należące, uchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego Tysiąc Szesc Set Siedmdziesiat Czwartego, dnia Dwudziestego Miesiaca Kwietnia, s. 7.
↑ Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 129.
↑ Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 161.
↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey Między Warszawą a Wolą, przez opisane Artykuły do samego tylko Aktu Elekcyey należące, uchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego Tysiąc Szesc Set Siedmdziesiat Czwartego, dnia Dwudziestego Miesiaca Kwietnia., s. 28.
↑ Krystyn Matwijowski, Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976, s. 250.
↑ Robert Kołodziej, Ostatni wolności naszej klejnot. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014, s. 600.

Fundacje

Jan Gniński był zleceniodawcą budowy zaprojektowanego około 1684 roku przez Tylmana z Gameren barokowego pałacu przy ul. Tamka w Warszawie, zwanego (nieprawidłowo) Zamkiem Ostrogskich.

Bibliografia

Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 200-201

[1] Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948, s. 153-154.

[2] Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493–1793, Kraków 1948, s. 154.

[3] Paweł Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich: 1454-1772, Toruń 1921, s. 109.

[4] Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy. Oprac. Krzysztof Chłapowski, Stefan Ciara, Łukasz Kądziela, Tomasz Nowakowski, Edward Opaliński, Grażyna Rutkowska, Teresa Zielińska. Kórnik 1992, s. 168.

[5] Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 67.

[6] Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 140.

[7] Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 135.

[8] Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 57.

[9] Svffragia Woiewodztw, y Ziem Koronnych, y Wielk. Xięstwa Litewskiego. Zgodnie na Naiaśnieyszego Iana Kazimierza Obranego Krola Polskiego [...]. Dane, między Warszawą, a Wolą, Dnia 17. Listopada, Roku 1648, [b.n.s].

[10] Tomasz Ciesielski, Sejm brzeski 1653 r., Toruń 2003, s. 276.

[11] Stefania Ochmann-Staniszewska, Sejmy lat 1661-1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wrocław 1977, s. 248.

[12] Paweł Krakowiak, Dwa Sejmy w 1666 roku, Toruń 2010, s. 488.

[13] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, 481.

[14] Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 498.

[15] Porzadek na seymie walnym electiey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego tylko aktu elekcyey należące vchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego tysiąc sześćset sześćdziesiąt dziewiątego dnia wtorego miesiąca maia. [b.n.s]

[16] Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey Między Warszawą a Wolą, przez opisane Artykuły do samego tylko Aktu Elekcyey należące, uchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego Tysiąc Szesc Set Siedmdziesiat Czwartego, dnia Dwudziestego Miesiaca Kwietnia, s. 7.

[17] Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 129.

[18] Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 161.

[19] Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey Między Warszawą a Wolą, przez opisane Artykuły do samego tylko Aktu Elekcyey należące, uchwalony y postanowiony, Roku Pańskiego Tysiąc Szesc Set Siedmdziesiat Czwartego, dnia Dwudziestego Miesiaca Kwietnia., s. 28.

[20] Krystyn Matwijowski, Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976, s. 250.

[21] Robert Kołodziej, Ostatni wolności naszej klejnot. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014, s. 600.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne