Stary Sącz

Stary Sącz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Starym Sączu
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

nowosądecki

Gmina

Stary Sącz

Data założenia

1257

Burmistrz

Jacek Tomasz Lelek

Powierzchnia

15,0[1] km²

Wysokość

320 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


8740[1]
583[1] os./km²

Strefa numeracyjna

+48 18

Kod pocztowy

33-340

Tablice rejestracyjne

KNS

Położenie na mapie gminy Stary Sącz
Mapa konturowa gminy Stary Sącz, u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Sącz”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Stary Sącz”
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego
Mapa konturowa powiatu nowosądeckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Stary Sącz”
Ziemia49°33′45″N 20°38′11″E/49,562500 20,636389
TERC (TERYT)

1210164

SIMC

0963359

Urząd miejski
ul. Batorego 25
33-340 Stary Sącz
Strona internetowa
Ulica Sobieskiego
Ulica 11 Listopada
Ulica Kazimierza Wielkiego

Stary Sączmiasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Stary Sącz.

Prywatne miasto duchowne Sądecz Stary, własność klasztoru klarysek w Starym Sączu, położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. nowosądeckiego. Jedno z najstarszych miast w Polsce, uzyskało prawa miejskie w XIII w. Leży na szlaku bursztynowym.

Położenie

Stary Sącz położony jest na wypłaszczeniu Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Popradu, na wysokości ok. 320 m n.p.m.

Historia

Panorama Starego Sącza około 1920

Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na 1257 r., kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy nadał księżniczce węgierskiej Kindze ziemię sądecką obejmującą tereny w trójkącie: BieczLimanowaPodoliniec (obecnie Słowacja) jako zastaw za posag wniesiony do Polski. Kinga uwłaszczyła otrzymanymi dobrami (w tym miastem Stary Sącz) założony przez siebie starosądecki klasztor klarysek. W tym samym czasie przeniesiono do Starego Sącza z Podegrodzia siedzibę lokalnych władz.

W 1358 r. Kazimierz III Wielki zezwolił na lokację Starego Sącza na prawie magdeburskim, jednocześnie zwolnił miasto od danin. W 1410 r. miasto zostało spalone przez wojska Zygmunta Luksemburskiego dowodzone przez Ścibora ze Ściborzyc.

W 1683 r. król Jan III Sobieski po stoczonej bitwie pod Wiedniem, w drodze powrotnej do Warszawy odwiedził miasto, by pokłonić się szczątkom księżnej Kingi. Poparł wówczas starania o beatyfikację Kingi, a w 1690 r. papież Aleksander VIII ogłosił Kingę błogosławioną.

18 kwietnia 1770 r., w czasie Konfederacji barskiej, w okolice miasta przybył marszałek łomżyński Kazimierz Pułaski w celu pomocy wojskom Tomasza Wilkowskiego oraz oddziałom rozstawionym między Czarnym Dunajcem i Konieczną. Pod Starym Sączem doszło do kilkugodzinnej potyczki. W 1770 r. cesarzowa Maria Teresa zajęła starostwa czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie wraz ze Starym Sączem. Jednak w dalszym ciągu w tych terenach trwały walki konfederatów.

Po I rozbiorze Polski Stary Sącz wszedł w skład Galicji. Do Polski wrócił w 1918 r.

Miasto wielokrotnie nawiedzały pożary. Największy miał miejsce w 1795 r., kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem (obecnie jego rekonstrukcja znajduje się w miasteczku galicyjskim w Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu). Z pożogi ocalał jedynie kamienny dom mieszczański z XVII w., zwany „Domem na Dołkach”. Z biegiem lat miasto stopniowo traciło na znaczeniu na rzecz założonego w 1292 r. Nowego Sącza.

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Starego Sącza w 2014 roku[3].


Piramida wieku Stary Sacz.png

Zabytki

„Dom na dołkach” w starosądeckim rynku, obecnie Muzeum Regionalne

Zabudowa rynku to przykład architektury średniowiecznej. Do 1795 r. na rynku stał ratusz, spłonął on jednak i nigdy nie został odbudowany. Zachowany z pożaru XVII-wieczny dom mieszczański, zwany „Domem na Dołkach”, mieści muzeum regionalne. Siedziba władz gminy mieści się w budynku folwarcznym dawnego klasztoru franciszkanów. Ze względu na zachowaną średniowieczną zabudowę miasta, w 1954 Stary Sącz uznano za rezerwat urbanistyczny.

W Starym Sączu znajduje się klasztor Klarysek założony przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego. Księżna po śmierci męża sama wstąpiła do klasztoru w 1279 r. Do tego klasztoru wstąpiła również królowa Jadwiga, żona Władysława Łokietka i matka Kazimierza Wielkiego, która zmarła w 1339 r. W zbiorach bibliotecznych klasztoru zachowały się cenne rękopisy muzyczne z XIII w., świadczące o niezwykle wysokim poziomie ówczesnej kultury muzycznej regionu. Jeden z manuskryptów zawiera czterogłosowy conductus Omnia Beneficia, dzieło uważane za najstarszy zabytek polskiej muzyki wielogłosowej. W 1683 r. Jan III Sobieski podarował klaryskom zdobyty na Turkach sztandar, który jest do dziś przechowywany w klasztorze. W 2016 usunięto sprzed klasztoru ok. 400-letnią lipę, która w myśl legendy miała być znacznie starsza: żywot św. Kingi donosi, że przeobraziła się ona w ciągu jednej nocy z laski wbitej przez świętą w ziemię. Według innej wersji lipa uległa zniszczeniu w pożarze miasta z 1644, ale odrosła z zachowanych korzeni.

Budynek „Sokoła”

Przy klasztorze funkcjonuje gotycki kościół pw. św. Trójcy i św. Klary. Wnętrze świątyni udekorowane jest barokowymi polichromiami przedstawiającymi życie fundatorki. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest ambona z 1671 r. w kształcie drzewa Jessego. Organy kościelne mają dwie klawiatury: jedną w części dla osób świeckich i przeznaczoną dla świeckiego organisty, drugą w części zamkniętej i przeznaczoną dla siostry zakonnej. W 2003 r. zidentyfikowano w klasztorze najstarszy polski klawikord, zbudowany w Krakowie w XVII w.[4]

Kultura i turystyka

Zespół klasztorny klarysek
Most im. św. Kingi

Od 1975 r. w Starym Sączu odbywa się Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej. Jego twórcą i pierwszym dyrektorem był Stanisław Gałoński, który tę funkcję piastował do roku 1991. Kolejni dyrektorzy artystyczni to: Marcin Bornus-Szczyciński (1992–1997), Stanisław Welanyk (1999–2008) i Andrzej Citak (2009–2012). Od 2013 r. dyrektorem artystycznym jest Marcin Szelest[5]. Koncerty odbywają się w kościele klasztornym ss. klarysek pw. św. Klary i św. Trójcy Przenajświętszej i parafialnym pw. św. Elżbiety Węgierskiej. Od 2014 r. pierwszy koncert tzw. prolog festiwalu odbywa się na słowackim Spiszu. Poza wykonawcami polskimi brali w nim udział m.in. muzycy z Ukrainy, Francji, Niemiec, Gruzji, Czech, Szwajcarii, Szwecji i Finlandii.

W widłach Dunajca i Popradu rozciągają się tereny rekreacyjne z kilkoma zarybionymi stawami o łącznej powierzchni 16 ha. Wokół miasta rozciąga się Popradzki Park Krajobrazowy.

Na starosądeckich błoniach znajduje się ołtarz zbudowany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II. Podczas odprawionej 16 czerwca 1999 r. na nim mszy papież kanonizował świętą Kingę.

Przy stacji PKP w Starym Sączu rozpoczyna się szlak szlak turystyczny żółty, który biegnie do zachodniego zbocza Wielkiej Przehyby (czas przejścia – 4:50 h).

Stary Sącz w sztuce

Stary Sącz od wieków dawał natchnienie artystom. Dawny dworzec kolejowy w Starym Sączu został przedstawiony na obrazie Nikifora Krynickiego. W latach pięćdziesiątych XX w. uliczki tego miasta przenosił na swe obrazy Jan Cybis. W roku 1983 film fabularny Wakacje z Madonną zrealizował w plenerach Starego Sącza Jerzy Kołodziejczyk. Akcja filmu jest ściśle związana z miastem. Na początku XXI w. miasto fotografował Adam Bujak. Zdjęcia zostały opublikowane w albumie Pieśń o Starym Sączu. W 2007 r., nakładem wydawnictwa Biały Kruk, wydany został album Gród św. Kingi.

Sport

W mieście mecze rozgrywa MKS Sokół Stary Sącz, klub piłkarski występujący w nowosądeckiej klasie okręgowej, a także MUKS Poprad Stary Sącz, siatkarski klub sportowy z wieloma sukcesami na swoim koncie. W 2014 r. starosądeczanki awansowały do drugiej ligi.

Ochotnicza Straż Pożarna

Stary Sącz ma swoją jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej, która została założona w 1874 roku, włączoną do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego od 1995 roku. Jednostka posiada 4 samochody bojowe: GBARt 3/30 Volvo FL 280, GCBA 3/24 Renault Midliner G230, GLBARt 1/12 Iveco Turbo Daily i SLRR Land Rover[6].

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

  • Słowacja Lewocza, Słowacja, umowa z 20 sierpnia 2003 roku. [1]
  • Słowacja Liptovský Hrádok – Słowacja, umowa z 30 czerwca 2001 roku.
  • Węgry Keszthely – Węgry, umowa z 27 czerwca 2001 roku.
  • Węgry Dunakeszi – Węgry, umowa z 28 września 2007 roku.
  • Węgry Kosd – Węgry, umowa z 17 grudnia 2011 roku
  • Ukraina Czugujew – Ukraina, umowa z 25 kwietnia 2004 roku.
  • Menconico – Włochy, umowa z 28 września 2003 roku.
  • Ness-Ziona – Izrael, umowa z 11 marca 1996 roku

Honorowi obywatele

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 103.
  3. Stary Sącz w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. Grzegorz Gacki: Sensacyjny klawikord. Polska.pl, 2003-01-20. [dostęp 2011-06-14].
  5. Piotr Matwiejczuk, Wszystkie dobrodziejstwa. Historia Starosądeckiego Festiwalu Muzyki Dawnej., 2018.
  6. Pojazdy, OSP Stary Sącz (pol.).
  7. Szematyzm na rok 1895. Lwów: 1895, s. 3.
  8. Prezydent Andrzej Duda Honorowym Obywatelem Starego Sącza, Sądeczanin, 26 września 2016 [dostęp 2016-09-26] (pol.).
  9. a b c Cztery honorowe obywatelstwa, Stary Sącz [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-26] (pol.).
  10. Ks. prałat Alfred Kurek honorowym obywatelem Starego Sącza, Sądeczanin, 21 czerwca 2014 (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
Piramida wieku Stary Sacz.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Starego Sącza, 2014
Stary Sacz Rynek nr1.jpg
Autor: Pankrzysztoff, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Stary Sącz, dom, poł. XIX
Stary Sącz, Sobieskiego.jpg
Autor: Gaj777, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stary Sącz, ulica Jana III Sobieskiego.
StSacz dom na dolkach.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
POL powiat nowosądecki COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
Stary Sącz, ulica Kazimierza Wielkiego.jpg
Autor: Kamil Waliczek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kazimierza Wielkiego Street in Stary Sącz, Poland
StSacz sokol.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Most św. Kingi.jpg
Autor: 13piotrek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Most św. Kingi w Starym Sączu
Stary Sącz, 11 Listopada.jpg
Autor: Gaj777, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stary Sącz, ulica 11 Listopada.
Stary Sacz - ogolny widok. 1920-1922 (71358993).jpg
Tytuł: Stary Sącz : ogólny widok.
Adres wydawniczy: Stary Sącz : nakładem Ch. Lampla, [1920-1922] ([miejsce nieznane : drukarz nieznany])
Gatunek: pocztówka
Forma i typ: pocztówki
Opis fizyczny: [1] karta : ilustracja ; 9x14 cm
Tytuł według nadruku na awersie. - Na rewersie oznaczenie: 24671. Nie dublet do: b58247907, b56242463. Rok wydania według: Jerzy Morgulec, Słownik nakładców i wydawców pocztówek na Ziemiach Polskich, oraz poloników. Cz. 7 Warszawa 2001.
Stary Sącz. Zespół klasztorny Klarysek 07..JPG
Autor: Piotrgeosfera, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Stary Sącz, zespół klasztorny klarysek, XIV, XVI, XVIII