4 Batalion Celny
| Historia | |
| Państwo |  II Rzeczpospolita |
|---|---|
| Sformowanie | 1921 |
| Rozformowanie | 1922 |
| Tradycje | |
| Rodowód | 1/III batalion wartowniczy |
| Kontynuacja | 4 batalion SG |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | mjr Aleksander Potrykowski |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | Praszka (VII 1921 – IV 1922)[1](?) Ostrowy (V 1922 – VII 1922) Sosnowice (od VIII 1922)[1] Mejszagoła[1] |
| Formacja | Bataliony Celne |
| Podległość | Główna Komenda Batalionów Celnych 2 Brygada Celna Ministerstwo Skarbu |
4 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 4 batalion celny powstał na bazie 1/III batalionu wartowniczego stacjonującego w Okręgu Generalnym „Kielce”[2]. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych[3]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych[4].
Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej[5]. Rozkazem tajnym nr 10 z 7 października 1921 roku Komendant Główny Batalionów Celnych nakazał likwidację batalionów nr 14., 17. i 18[6]. W myśl tego rozkazu 14 batalion celny miał przekazać swoją 2 kompanię do 4 batalionu celnego w Ostrowach[7]. W dniu 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów winny odejść do miejsc nowego przeznaczenia[8].
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne[9]. Batalion wszedł w strukturę 2 Brygady Celnej[10].
W połowie 1922 batalion został zluzowany przez jednostki Straży Celnej i przedyslokowany na wschodnią granicę[11].
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”[4]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną[12]. 4 batalion celny przemianowany został na 4 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
17 maja 1921 roku Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany dyslokacyjne batalionów. 4 batalion celny miał ochraniać odcinek granicy od Kamieńska do Niezdary. Sztab batalionu rozlokowany miał być w Częstochowie[13].
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście[15].
- Sąsiednie bataliony
5 batalion celny w Praszce ⇔ 9 batalion celny w Oświęcimiu – VI 1921[16]
- 43 batalion celny ⇔ ? − VIII 1922
Kadra batalionu
- Dowódcy batalionu
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| mjr | Aleksander Potrykowski[1] | do IV 1921 | |
| mjr | Zygmunt Krudowski[1] | IV 1921 – VI 1921 | dowódca Baonu Celnego Nr 5 od I 1921 do II 1922 |
| płk | Władysław Artur Paweł Morawski[1][17] | do 13 VII 1921[18] | dyspozycja dowódcy OGen. „Kielce” |
| mjr piech. | Julian Żaba[1] | od 13 VII 1921[18] | |
| kpt | Kiewo[1] | VIII 1921 – X 1921 | |
| kpt. | Stefan Władysław Iskierko[19] | wz. do 15 X 1921[20] | |
| ppłk | Józef Reutt[1] | 15 X 1921[20] – X 1922 |
Struktura organizacyjna
| Ordre de Bataille 4 batalionu celnego w Sosnowicach na dzień 1 czerwca 1921[11] | ||||
|---|---|---|---|---|
| kompania | 1. Bobrowniki | 2. Hutki | 3. Czeladź | 4. Gniazdów |
| dowódcy | ppor. Bronisław Popiel | ppor. Wacław Zabiełło[21] | ppor. Aleksander Brak | ppor. Bazyli Pigiel[17] |
| placówki | Żychcice | Rudnik Mały | Modrzejów | Zendek |
| Bobrowniki | Starcza | Radocha | Cynków | |
| Wymysłów | Hutki | Leśniczówka | Gniazdów | |
| Niezdara | Leśniaki | Milowice | Mżyki | |
| Przysiek | Czteropopy | Sitarze | Sielec | |
| Czeladź | Huczka | |||
| Boleradz | ||||
| Jowisz | ||||
| OdeB 4 batalionu celnego w Ostrowy na dzień 1 grudnia 1921[11]: | ||||
| kompania | 1. Zendek | 2. Hutki | 3. Herby | 4. Gniazdów |
| placówki | Lubicz-Cynków | Leśniaki | Łepki | Huciska |
| Zendek | Hutki | Herby | Siedlec | |
| Przysiek | Starcza | Mżyki | ||
| Kocot | Rudnik Mały | Cztery Kopy | Gniazdów | |
| Cynków | ||||
| OdeB 4 batalionu celnego w Miejszogole na dzień 1 października 1922[11]: | ||||
| kompania | 1. Kiejdaniele[a] | 2. Burkile[b] | 3. Jawniuny[c] | 4. Bujwidy[d] |
| placówki | Podubinka[e] | Wesołowka[f] | Plikiszki[g] | Guderost[h] |
| Pokirna | Maksztyszki[i] | Kiernówka[j] | ||
| Bildziuny[k] | Burkiła | Grabiały[l] | ||
| Jakubańce[m] | Markuńce[n] | Jawniuny | Białozoryszki[o] | |
| Janiszki[p] | Elnokumpje[q] | Powasarele[r] | ||
| Szurmańce[s] | ||||
Uwagi
- ↑ wieś Kajdanele, gmina Niemenczyn, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Burkiła, gmina Podbrzezie, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Jawniuny, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Bujwidy, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Podubinka, gmina Podbrodzie, powiat święciański, województwo wileńskie
- ↑ wieś Wesołówka I, gmina Podbrzezie, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Plikiszki, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ zaścianek Gudorojście, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Naksztyszki, gmina Podbrzezie, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ dwór Kiernowek, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Maldziuny, gmina Podbrodzie, powiat święciański, województwo wileńskie
- ↑ wieś Grabały, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Jakubańce, gmina Podbrzezie, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Markuńce, gmina Podbrzezie, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Białozoryszki, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ zaścianek Janiszki, gmina Podbrzezie, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Elnakumpie, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Powaserele, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
- ↑ wieś Sjurmańce, gmina Mejszagoła, powiat wileńsko-trocki, województwo wileńskie
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 12.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 124.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
- ↑ a b Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 18.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 19.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 20.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 74.
- ↑ a b c d OdeB batalionów celnych ↓, s. 4bc.
- ↑ Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 5.
- ↑ Materiały dotyczące dyslokacji 3 bc ↓, s. 4.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
- ↑ WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000 ↓.
- ↑ a b Spis oficerów 1921 ↓, s. 93.
- ↑ a b Rozkaz DOGen. Kielce ↓, Nr 78 z 13 lipca 1921 roku, pkt 4.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 96.
- ↑ a b Rozkaz DOGen. Kielce ↓, Nr 122 z 15 października 1921 roku, pkt 1.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 162.
Bibliografia
- Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. [dostęp 2018-05-08].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Teresa Prengel-Boczkowska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
- Ordre de Bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- . Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Rozmieszczenie Batalionów Celnych w czerwcu 1921 roku (I faza organizacji)